Aleja gwiazd – Turlough O’Carolan: Ostatni Wielki Bard Irlandii i Jego Trwałe Dziedzictwo – FUNDACJA DLA NIEWIDOMYCH MISJA I ROZWÓJ

Turlough O’Carolan (Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin), często nazywany narodowym kompozytorem Irlandii i ostatnim z wielkich niewidomych harfistów irlandzkich, był postacią kluczową w historii muzyki tego kraju. Jego życie i twórczość przypadły na przełom XVII i XVIII wieku, okres znany jako Czas Kary (Penal Times) – czas naznaczony znacznymi zawirowaniami społecznymi i politycznymi w Irlandii oraz postępującym zanikiem tradycyjnego gaelickiego porządku bardów.
O’Carolan zajmował wyjątkową pozycję, tworząc pomost między archaicznymi tradycjami gaelickiej gry na harfie a rodzącymi się europejskimi stylami barokowymi, co zaowocowało wykształceniem unikalnego języka muzycznego. Jego ślepota, choć osobista tragedia, odegrała centralną rolę, stając się katalizatorem, który głęboko ukształtował jego ścieżkę życiową i karierę.
Mimo że często określa się go mianem „ostatniego barda Irlandii”, twórczość O’Carolana jednocześnie wybiegała w przyszłość, włączając wpływy europejskie. To wskazuje, że nie tylko zachowywał on umierającą tradycję, ale aktywnie ją rozwijał, co czyniło go postacią przejściową, a nie jedynie końcową. Jego status „ostatniego barda” jest zatem paradoksalny; był ostatnim przedstawicielem starego porządku, ale pierwszym w nowej syntezie, co czyniło go innowatorem kulturowym w okresie upadku jego profesji. To oznacza, że jego dziedzictwo to nie tylko konserwacja, ale także adaptacja i fuzja stylów.

Wczesne Życie i Decydujący Wpływ Ślepoty

Turlough O’Carolan urodził się w 1670 roku w hrabstwie Meath w Irlandii, w pobliżu Nobber, a niektóre źródła precyzują, że było to w osadzie Spiddal. Jego ojciec, John Carolan, był kowalem, choć niektóre relacje sugerują, że był także drobnym rolnikiem lub odlewnikiem żelaza. To wskazuje na jego skromne, robotnicze pochodzenie. Około 1684 roku, gdy Turlough miał około 14 lat, jego rodzina przeniosła się do Ballyfarnon w hrabstwie Roscommon, gdzie jego ojciec znalazł zatrudnienie u wpływowej rodziny MacDermott Roe z Alderford House.
Rodzina MacDermott Roe, a zwłaszcza pani MacDermott Roe, stała się jego dobroczyńcą. Byli oni wiodącą irlandzką rodziną starego gaelickiego porządku, której udało się utrzymać znaczne posiadłości ziemskie pomimo Praw Karnych. Pani MacDermott Roe zadbała o to, aby otrzymał dobre wykształcenie, dostrzegając jego wczesne zdolności w poezji i wierszowaniu.
W wieku 18 lat O’Carolan zachorował na ospę, co doprowadziło do jego całkowitej ślepoty. Była to w tamtych czasach powszechna i często śmiertelna choroba. Przed tą chorobą przeznaczony był do życia jako kowal, podobnie jak jego ojciec, co odzwierciedlało jego „niskie położenie społeczne”. Jego ślepota, choć osobista tragedia, okazała się kluczowym wydarzeniem, które fundamentalnie zmieniło jego życiową trajektorię.
Wielokrotnie podkreśla się, że ospa „interweniowała i na zawsze zmieniła jego życie” oraz że „wątpliwe jest, czy kiedykolwiek zdobyłby nieśmiertelną sławę dzięki swojej minstrelce”, gdyby nie stracił wzroku. To silne powiązanie przyczynowo-skutkowe pokazuje, że osobista tragedia stała się warunkiem umożliwiającym jego niezwykłą karierę, a nie tylko wyzwaniem, które pokonał. Pierwotnym planem dla O’Carolana było zostanie kowalem. Jego ślepota w wieku 18 lat zamknęła mu tę drogę. Jednak liczne źródła potwierdzają, że zostanie wędrownym muzykiem było powszechną i wspieraną ścieżką kariery dla niewidomych. Nie jest to jedynie zbieg okoliczności; to bezpośredni mechanizm społeczny, który ukierunkował jego życie w konkretnym kierunku. Bez ślepoty mógłby prowadzić zwyczajne życie; z nią otworzyła się specyficzna ścieżka kulturowa, ułatwiona przez jego patronkę. To przekształca „nieszczęście” w „przeznaczenie” , które doprowadziło do jego sławy, podkreślając wzajemne oddziaływanie indywidualnych okoliczności i struktury społecznej.
W XVIII-wiecznej Irlandii zostanie wędrownym muzykiem, zwłaszcza harfistą, było jedną z niewielu możliwych ścieżek kariery dostępnych dla niewidomych. Była to ugruntowana tradycja społeczna. Sugeruje to pragmatyczną adaptację do niepełnosprawności w ramach kulturowych tamtych czasów, gdzie talent muzyczny mógł być rozwijany i wykorzystywany zawodowo.
Mecenat pani MacDermott Roe nie był jedynie aktem dobroczynności; był strategicznie zastosowany, aby wykorzystać społeczną ścieżkę dla niewidomych. Jej stałe wsparcie, od edukacji po rozpoczęcie kariery, świadczy o bystrym zrozumieniu, jak przekształcić postrzeganą wadę w realny zawód w ramach istniejących norm kulturowych. Pani MacDermott Roe zapewniła mu edukację. Po tym, jak stracił wzrok, specjalnie zatrudniła harfistę, aby go uczyć , a następnie wyposażyła go do kariery wędrownego muzyka. Ta sekwencja działań pokazuje celowy, trwały wysiłek. Biorąc pod uwagę, że gra na harfie była znaną karierą dla niewidomych , jej działania nie były tylko dobroczynnością, ale inwestycją w uznany, choć niszowy, zawód. To implikuje głębsze zrozumienie mobilności społecznej i możliwości dla osób z niepełnosprawnościami w tym kontekście historycznym, czyniąc jej mecenat kluczowym czynnikiem umożliwiającym całe jego życiowe dzieło.

Narodziny Harfisty: Edukacja i Rozpoczęcie Kariery

Zgodnie z tradycją społeczną, pani MacDermott Roe zatrudniła harfistę, aby uczyć O’Carolana. Niektóre źródła sugerują, że ten harfista mógł nazywać się MacDermott Roe (prawdopodobnie Ruari Dall). Przez trzy lata uczył się gry na harfie, zaczynając około 21. roku życia, a także kontynuował rozwijanie swoich umiejętności poetyckich. Chociaż wcześnie wykazywał talent do poezji i wierszowania , nie był on wybitnym wykonawcą na harfie, ponieważ zaczął uczyć się stosunkowo późno (po szesnastym lub osiemnastym roku życia). Jego sława miała wynikać z geniuszu kompozytorskiego.
Po ukończeniu nauki (około 1691 roku) pani MacDermott Roe zapewniła mu harfę, konia i trochę pieniędzy, umożliwiając mu rozpoczęcie kariery wędrownego minstrela-harfisty. Wyruszył w drogę w wieku około dwudziestu lat, zawsze w towarzystwie przewodnika.
Jego pierwsza wizyta jako wędrownego harfisty miała miejsce w posiadłości George’a Reynoldsa w hrabstwie Leitrim. Początkowo Reynolds nie był pod wrażeniem umiejętności wykonawczych O’Carolana, słynnie sugerując, że „lepiej posługiwałby się językiem niż palcami”. To spotkanie okazało się przełomowe: Reynolds zachęcił go do komponowania. Dzięki tej zachęcie O’Carolan stworzył swoją pierwszą udokumentowaną kompozycję, „Sí Bheag, Sí Mhór” (Sheebeg and Sheemore), melodię o legendarnej bitwie wróżek. To wydarzenie wyznaczyło odkrycie jego prawdziwego powołania: komponowania oryginalnych melodii, często dostosowanych do gustów jego gospodarzy.

Życie w Drodze: Podróż Wędrownego Barda

Przez około 40 do 45 lat O’Carolan intensywnie podróżował po całej Irlandii, od Dublina po Belfast i wszędzie pomiędzy. Podróżował ze swoją harfą, koniem i przewodnikiem, często zatrzymując się w domach szlachetnych i zamożnych patronów.
Jako wędrowny muzyk był mile widzianym gościem, służąc jako źródło zarówno wiadomości, jak i rozrywki w „wielkich domach” Irlandii. Zarabiał na życie komponując, ucząc i wykonując muzykę harfową. Jego utrzymanie zależało w dużej mierze od gościnności i mecenatu tych rodzin.
O’Carolan był opisywany jako pogodny i towarzyski, daleki od odległego mistyka. Był znany ze swojego porywczego charakteru, czego przykładem jest historia, w której „solidnie pobił rywala harfistę, który wyśmiewał jego kompozycje”. Był także „mocno pijącym” i miłośnikiem „whisky, kobiet i dowcipu”. Anegdota opowiada o konkursie picia z jego przyjacielem Charlesem MacCabe, gdzie MacCabe obudził się związany w worku. Zauważa się również jego walkę z alkoholem, która doprowadziła do skomponowania utworu „Carolan’s Receipt” (lub „Planxty Stafford”) po okresie abstynencji w celu poprawy zdrowia.

Mistrzostwo Muzyczne: Styl, Wpływy i Wybitne Dzieła

Muzyka O’Carolana charakteryzuje się wyraźnym połączeniem tradycyjnych irlandzkich melodii i współczesnych europejskich wpływów barokowych. Przemostował on starszy styl gaelickiej gry na harfie z innymi stylami, które w momencie jego śmierci były przez niektórych uważane za „zbyt nowoczesne”. Jego styl zawiera elementy ze starej tradycji gry na harfie (np. Carolan’s Farewell to Music), tradycyjnych irlandzkich pieśni i tańców (np. Carolan’s Favourite Jig) oraz muzyki artystycznej współczesnych kompozytorów włoskich.
Kluczowe wpływy obejmowały włoskich kompozytorów barokowych, takich jak Corelli, Vivaldi i Geminiani. Słynna legenda opowiada o „pojedynku muzycznym” na przyjęciu w domu Deana Swifta, gdzie O’Carolan wyzwał znanego włoskiego skrzypka Francesco Geminianiego. Geminiani zagrał Piąty Koncert Skrzypcowy Vivaldiego, celowo wprowadzając błędy. O’Carolan, rozpoznając pomyłki, słynnie zawołał: „Kuleje i potyka się”, a następnie zagrał utwór poprawnie na swojej harfie. To spotkanie miało zainspirować jego słynną kompozycję „Mrs. Powers”, obecnie szeroko znaną jako „O’Carolan’s Concerto”, która łączy irlandzką tradycję z cechami barokowymi. Została ona zadedykowana Elizabeth Keating, późniejszej pani Power. Cechy barokowe widoczne w jego twórczości obejmują eleganckie melodie, sekwencje, ornamenty, biegnące pasaże skalowe i mocne punkty kadencyjne (np. Captain O Kane, Carolan’s Concerto).
O’Carolan jest szczególnie kojarzony z „planxty”, terminem, który, jak się uważa, sam ukuł. Melodie te były zazwyczaj nazywane na cześć patrona, dla którego zostały skomponowane (np. Planxty Irwin, Planxty O’Rourke, Planxty George Brabazon). Planxty są podobne do jigów na harfę, często w metrum 6/8 i zazwyczaj radosne. Komponował również jigi i menuety, wykorzystując popularne formy muzyczne swoich czasów. Jego zwykłą metodą było najpierw skomponowanie melodii, często podczas jazdy konnej, a następnie dodawanie słów do melodii, co było odwrotnością tradycyjnej irlandzkiej praktyki.
Do dziś zachowało się około 200 do 214 jego kompozycji, co jest znaczącą liczbą, biorąc pod uwagę ustną tradycję jego czasów. Za jego życia jego kompozycje zazwyczaj nie były zapisywane, opierając się na przekazie ustnym.

Życie Prywatne i Trwałe Relacje

Pierwszą i trwałą miłością O’Carolana była Bridget Cruise, córka rodziny Cruise, która prowadziła szkołę, do której uczęszczał w Nobber. Skomponował dla niej co najmniej cztery pieśni, odzwierciedlające jego głębokie uczucie, mimo że ona nie odwzajemniała jego uczuć. Wzruszająca legenda głosi, że lata później, gdy O’Carolan był niewidomy, spotkał Bridget ponownie podczas pielgrzymki do Lough Derg i natychmiast rozpoznał ją po dotyku jej ręki, wykrzykując po irlandzku: „Na rękę mojego ojca chrzestnego, to ręka Bridget Cruise!”. Ta historia podkreśla wyostrzoną percepcję sensoryczną osób niewidomych i trwały charakter jego uczucia.
W stosunkowo późnym wieku 50 lat, w 1720 roku, O’Carolan poślubił Mary Maguire z hrabstwa Fermanagh. Osiedlili się na farmie w pobliżu Mohill (Manachain) w hrabstwie Leitrim, co stało się ich pierwszym domem rodzinnym. Razem mieli siedmioro dzieci: sześć córek i jednego syna. Niewiele wiadomo o jego dzieciach, choć jego syn opublikował zbiór melodii O’Carolana w 1747 roku, a córka, Siobhan, poślubiła kapitana Sudleya. Jego syn podobno uciekł do Londynu, aby uczyć gry na harfie po romansie. Mary Maguire zmarła w 1733 roku, pięć lat przed śmiercią O’Carolana.
Pani MacDermott Roe pozostała jego najważniejszą i dożywotnią patronką, do której domu powrócił, gdy czuł zbliżającą się śmierć. Krótko przed śmiercią napisał wiersz na jej cześć. Dean Jonathan Swift, przyjaciel i patron, w którego domu miał miejsce słynny pojedynek muzyczny z Geminianim. Charles MacCabe, wielki przyjaciel i kolega harfista, który napisał piękną elegię w języku gaelickim po śmierci O’Carolana, zrozpaczony, że przegapił pogrzeb.

Dziedzictwo i Ponadczasowy Wpływ

W 1738 roku, czując zbliżający się koniec, O’Carolan powrócił do domu swojej dożywotniej patronki, pani MacDermott Roe, w Alderford, hrabstwie Roscommon, gdzie dorastał. Na łożu śmierci skomponował swój ostatni utwór, „przejmująco piękną melodię” znaną jako „O’Carolan’s Farewell to Music”. Skomponował także ostatni utwór dla kamerdynera, Flinna, który przyniósł mu ostatni napój, oraz wiersz na cześć pani MacDermott Roe. Zmarł 25 marca 1738 roku, a jego czuwanie podobno trwało cztery dni.

Kluczowe jest, że kompozycje O’Carolana zostały zachowane dla potomności przez Edwarda Buntinga, który spisał je na Festiwalu Harfowym w Belfaście w 1792 roku, ponad 50 lat po śmierci O’Carolana. Jego syn również opublikował zbiór jego melodii w 1747 roku. Ta transkrypcja była kluczowa, ponieważ większość jego muzyki była przekazywana ustnie.
Po okresie względnego zapomnienia, odrodzenie zainteresowania celtycką muzyką harfową w latach 60. XX wieku przyniosło O’Carolanowi odnowione uznanie. Postacie takie jak Sean O Riada i grupy, takie jak Ceoltoiri Chualann i The Chieftains, odegrały kluczową rolę w tym odrodzeniu, nagrywając i popularyzując jego pieśni. Jego muzyka nadal jest grana i cieszy się popularnością wśród muzyków na całym świecie, aranżowana zarówno na instrumenty irlandzkie, jak i klasyczne, w tym skrzypce, gitarę, irlandzki flet, harfę barokową, violę basową, a nawet współczesne zespoły. Współczesne uznanie obejmuje odsłonięcie brązowej rzeźby w Mohill w 1986 roku.
Jego muzyka wpłynęła na innych wybitnych artystów: szkocki poeta Robert Burns napisał pieśń do melodii Carolana, a irlandzki kompozytor Thomas Moore wykorzystał kilka jego melodii do własnych pieśni. Niektórzy sugerują nawet, że jego melodie wpłynęły na „The Star-Spangled Banner”, choć jest to przedmiotem debaty. Jego historia życia, zwłaszcza temat „życia po ślepocie”, nadal inspiruje.

Źródła: Media.benedictine.edu / Po-klawiszach.blogspot.com / Irishcentral.com / Schott-music.com / En.wikipedia.org / Billhaneman.ie / Patrickball.com