Aplikacja internetowa, przy pomocy której przeprowadzany jest Narodowy Spis Powszechny, wymaga podania danych osób zamieszkałych pod tym samym adresem. Obywatele sygnalizują RPO, że nie zawsze jednak znają tak dokładne dane, jak numer PESEL osób, z którymi mieszkają. To zaś jest niezbędnym warunkiem do kontynuowania samospisu – bez wprowadzenia wszystkich informacji nie jest bowiem możliwe przeprowadzenie spisu samodzielnie. A do podawania prawdziwych danych obliguje obywateli ustawa o narodowym spisie powszechnym ludności.
Zdaniem RPO z perspektywy ochrony prawa do prywatności, nie wydaje się zasadne, aby obywatele musieli dzielić się swoimi danymi osobowymi ze wszystkimi współlokatorami, niezależnie od łączących ich relacji lub ich braku. Prywatność informacyjna jest bowiem chroniona w ramach art. 47 oraz art. 51 Konstytucji, a wprowadzanie jej ograniczeń wymaga spełnienia wyraźnie określonych warunków (art. 31 ust. 3 Konstytucji).
Dlatego Rzecznik zwrócił się do Prezesa GUS o przedstawienie alternatywnego sposobu udziału w Narodowym Spisie Powszechnym obywateli, którzy nie znają szczegółowych danych osób, z którymi mieszkają pod tym samym adresem.
Odpowiedź Prezesa GUS Dominika Rozkruta
Osoba dorosła, która jako pierwsza zaloguje się do aplikacji spisowej, podaje informacje o mieszkaniu i wszystkich osobach w nim zamieszkałych, ustala skład osobowy mieszkania, określa relacje rodzinne pomiędzy osobami. Następnie wypełniane są kwestionariusze osobowe osób zamieszkałych pod danym adresem wykazane przez osobę logującą się. Tym samym jeśli zostały wypełnione kwestionariusze osobowe wszystkich osób zamieszkałych pod danym adresem – obowiązek spisowy uznaje się za zrealizowany przez wszystkie spisane osoby.
Przyjęte rozwiązanie umożliwia zatem spisanie się wszystkim wspólnie zamieszkującym osobom, po zalogowaniu się do aplikacji spisowej tylko jednego pełnoletniego mieszkańca. Z dotychczasowego przebiegu spisu wynika, że rozwiązanie takie wychodzi naprzeciw potrzebom większości badanych osób i rodzin, które uważają je za dużo bardziej wygodne niż konieczność logowania się każdego członka z osobna, choć i takie rozwiązanie – co należy wyraźnie podkreślić – jest również możliwe.
Jednakże w momencie podjęcia czynności samospisu w mieszkaniu mogą wystąpić różne sytuacje życiowe, np:
- • współzamieszkiwanie osób spokrewnionych w odrębnych gospodarstwach domowych (dwie rodziny – rodzice/teściowe, dzieci z rodzinami, rodzeństwo, dziadkowie, krewni, itp.),
- • współzamieszkiwanie osób niespokrewnionych w odrębnych gospodarstwach domowych, (osoby wynajmujące mieszkanie lub część mieszkania, jak studenci, pracownicy itp.)
- • współzamieszkiwanie osób w ramach tego samego gospodarstwa/rodziny, które nie wyrażają zgody na wspólne spisanie się, np. niemożliwości pozyskania lub braku informacji o osobach np. ze względu na ich nieobecność lub inną sytuację życiową.
Stąd przewidziano w ramach NSP 2021 rozwiązanie pozwalające na możliwość zalogowania się i samospisanie wyłącznie siebie bez podawania informacji o osobach, które nie wyraziły zgody lub o których osoba nie ma wiedzy. Z tego względu w aplikacji spisowej przed pytaniem: Czy w dniu 31 marca 2021 r. o godz. 24:00 pod tym adresem mieszkały także inne osoby? – została zamieszczona następująca informacja: „Należy wykazać wszystkie osoby, które mieszkały pod tym adresem. W wyjątkowej sytuacji, tj. braku możliwości lub braku zgody na wspólne spisanie się niektórych współmieszkańców – członków odrębnego lub tego samego gospodarstwa domowego zamieszkujących pod tym adresem, istnieje możliwość oddzielnego spisania się takich osób. Wszystkie osoby, które nie zostaną wykazane pod tym adresem, są zobowiązane do samodzielnego dokonania spisu”.
Odpowiadając na to pytanie, respondent może wybrać odpowiedź „nie”, co oznacza, że nikt inny poza nim w dniu 31 marca 2021 nie mieszkał pod tym adresem. Jeśli zaś zaznaczy „tak” konieczne będzie dopisanie tych osób i wypełnienie dla nich formularzy osobowych według opisanej wcześniej modelowej procedury. Pod ikoną „i” znajdującą się po prawej stronie pytania zamieszczona jest dodatkowa wskazówka mówiąca w jakich sytuacjach można wybrać każdą z tych dwóch odpowiedzi (TAK/NIE). Komunikat ten oraz wskazówki wydają się być wystarczające dla rozwiania wątpliwości co do podjęcia decyzji o dopisaniu bądź nie osób zamieszkujących pod danym adresem.
Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że wskazanie, że pod adresem nikt inny nie mieszkał (czyli zaznaczenie odpowiedzi „nie”) oznacza, że udzielone przez respondenta informacje są dokładne, wyczerpujące i zgodne z prawdą, co jest wymagane na mocy art. 28 ust. 1 ustawy o NSP.
Oczywiście wszystkie osoby, które nie zostały dopisane przez respondenta (z powodu niewyrażenia zgody, nieobecności, braku wiedzy respondenta o tych osobach) są zobowiązane do dopełnienia obowiązku spisowego, co wynika z przepisów ustawy o NSP. Mogą to zrobić poprzez samospis internetowy albo zostaną spisane przez rachmistrza spisowego metodą wywiadu telefonicznego lub metodą wywiadu bezpośredniego.
Tym niemniej deklaruję, że na stronie spis.gov.pl, na której zamieszczona jest aplikacja spisowa oraz inne wspomagające materiały (m.in. wytyczne do samospisu, najczęściej zadawane pytania), zostaną niezwłocznie udostępnione dodatkowe materiały, wyjaśniające powyżej opisane sytuacje, a także wyjaśniające respondentom, że w sytuacji kiedy w żaden sposób nie mogą dokonać spisu wspólnie z osobami mieszkającymi pod jednym adresem nie naruszają art. 28 ust. 1 ustawy o NSP.
Źródło: Biuro RPO