Kobiety z niepełnosprawnościami mierzą się z wieloma trudnościami wynikającymi z nakładających się form dyskryminacji – zarówno ze względu na płeć, jak i niepełnosprawność. Mimo że zarówno kobiety, jak i mężczyźni z niepełnosprawnościami doświadczają nierówności, sytuacja kobiet jest zdecydowanie trudniejsza. Są one bardziej narażone na ubóstwo, wykluczenie społeczne, przemoc oraz ograniczony dostęp do edukacji, zatrudnienia i opieki zdrowotnej.
Niepokojące dane – skala problemu
Według danych Eurostatu z 2023 roku ponad 26% dorosłej populacji Unii Europejskiej doświadcza długotrwałych ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Wśród nich aż 60% stanowią kobiety. Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają poważne ograniczenia zdrowotne – w całej UE różnica ta wynosi średnio 5 punktów procentowych.
Rynek pracy – wciąż pełen barier
Kobiety z niepełnosprawnościami rzadziej uczestniczą w rynku pracy. Ich wskaźnik aktywności zawodowej wynosi zaledwie 53,2%, co oznacza, że niemal połowa kobiet w wieku produkcyjnym z niepełnosprawnościami pozostaje poza rynkiem pracy. Często zmuszone są do pracy na część etatu, a także zarabiają mniej niż mężczyźni i kobiety bez niepełnosprawności.
Ubóstwo i wykluczenie społeczne
Wskaźniki ryzyka ubóstwa są alarmujące – w 2024 roku aż 29,7% kobiet z niepełnosprawnościami w UE znajdowało się w grupie zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. To więcej niż w przypadku mężczyzn z niepełnosprawnościami (27,9%) i osób bez niepełnosprawności (18%).
Edukacja – nierówności od najmłodszych lat
Wczesne kończenie nauki jest powszechniejsze wśród młodzieży z niepełnosprawnościami. Choć dziewczęta wypadły tu nieco lepiej niż chłopcy, to i tak tylko 18% kobiet z niepełnosprawnościami kończy studia wyższe – dla porównania, wśród kobiet bez niepełnosprawności odsetek ten wynosi aż 34%.
Ochrona zdrowia – ograniczony dostęp i większe potrzeby
Kobiety z niepełnosprawnościami mają gorszy dostęp do opieki zdrowotnej, w tym do badań profilaktycznych i opieki ginekologicznej. Częściej cierpią na choroby przewlekłe, takie jak otyłość czy nadciśnienie, a także częściej zgłaszają niezaspokojone potrzeby zdrowotne. Dodatkowo, ciąże kobiet z niepełnosprawnościami bywają zagrożone z powodu braku wiedzy lekarzy i niedostępności placówek medycznych.
Przemoc – dramatyczna skala zjawiska
Przemoc ze względu na płeć dotyka około 31% kobiet w Europie. Kobiety z niepełnosprawnościami są dwukrotnie, a nawet pięciokrotnie bardziej narażone na różne formy przemocy – fizyczną, psychiczną i seksualną. W niektórych krajach (np. Belgii) niemal połowa kobiet z niepełnosprawnościami była ofiarą przemocy seksualnej.
Działania międzynarodowe i unijne
UE ratyfikowała Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, która w art. 6 uznaje wieloaspektową dyskryminację kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnościami. W 2023 roku UE przystąpiła także do Konwencji stambulskiej, która zawiera zapisy chroniące kobiety z niepełnosprawnościami przed przemocą.
Strategie UE, takie jak Europejska strategia na rzecz niepełnosprawności (2021–2030) oraz strategia na rzecz równości płci (2020–2025), promują polityki inkluzywne i wrażliwe na kwestie płci. Wśród istotnych aktów prawnych warto wymienić m.in. Europejski akt o dostępności (2016), dyrektywę o równowadze między życiem zawodowym a prywatnym (2019) oraz nową dyrektywę dotyczącą przemocy wobec kobiet (2024).
Przykładowe inicjatywy wspierające kobiety z niepełnosprawnościami
- Wonder Women Works – projekt wspierający przedsiębiorczość i kompetencje cyfrowe kobiet z niepełnosprawnościami.
- RISEWISE – międzynarodowy projekt badawczy dotyczący włączenia społecznego kobiet.
- ASSIST – inicjatywa poprawiająca jakość opieki okołoporodowej dla kobiet z niepełnosprawnościami.
- RESPONSE – działania na rzecz przeciwdziałania przemocy ze względu na płeć.
- MILIEU – projekt badawczy rozwijający studia nad feministycznym podejściem do niepełnosprawności.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski od lat 80. XX wieku zabiera głos w sprawach dotyczących kobiet z niepełnosprawnościami. Przyjął wiele rezolucji i organizował wysłuchania, w których apelował o podejście intersekcjonalne w politykach UE. W ostatnich latach podkreślał konieczność przeciwdziałania przymusowej sterylizacji, poprawy dostępu do opieki zdrowotnej, a także pełnej implementacji Konwencji stambulskiej we wszystkich państwach członkowskich.
Kobiety z niepełnosprawnościami w UE nadal napotykają liczne bariery, które ograniczają ich prawa i możliwości rozwoju. Choć polityki unijne i działania legislacyjne idą w stronę większej równości, potrzebne są konkretne i skuteczne mechanizmy wsparcia – od edukacji i zatrudnienia, po ochronę przed przemocą i dostęp do opieki zdrowotnej. Tylko wtedy możliwe będzie realne włączenie społeczne i zapewnienie równego traktowania dla wszystkich kobiet, niezależnie od ich sprawności.
Źródło: EPRS