31 października po południu na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji ukazał się projekt rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie ustalania poziomu potrzeby wsparcia osób niepełnosprawnych, które będą wnioskowały o wypłatę świadczenia wspierającego. Świadczenie to będzie wypłacane od 1 stycznia 2024 roku. Oczywiście kolejne informacje na temat świadczenia będziemy publikować na bieżąco, warto zatem regularnie zaglądać na nasz portal. A oto skrót tego, co można wyczytać w niniejszym projekcie.
Projekt rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie ustalenia poziomu potrzeby wsparcia jest wynikiem upoważnienia zawartego w art. 6b6 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100, z późn. zm.). Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nakłada na wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności obowiązek wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia od dnia 1 stycznia 2024 roku.
Wsparcie osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin stanowi jeden z priorytetów działań rządu, który wprowadził istotne zmiany w dotychczasowej polityce w tej dziedzinie. System wsparcia powinien mieć na celu pomaganie osobom, które go najbardziej potrzebują, uwzględniając ich indywidualną sytuację.
Ustawowe upoważnienie pozwoliło na określenie sposobu postępowania wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności przy wydawaniu decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia. Zostały ustalone zarówno czynności niezbędne do ustalenia poziomu potrzeby wsparcia, jak i standardy obowiązujące przy ocenie potrzeby wsparcia i jej poziomu. Określono także procedurę powoływania i odwoływania członków wojewódzkich zespołów do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia oraz tryb przeprowadzania kontroli przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
W rozdziale 1 projektowanego rozporządzenia określono zasady i procedury powoływania członków wojewódzkich zespołów do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Przewidziano, że wojewoda powołuje i odwołuje członków wojewódzkiego zespołu orzekającego na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu spośród osób, które są fizjoterapeutami, psychologami, pedagogami, pedagogami specjalnymi, pracownikami socjalnymi, doradcami zawodowymi, pielęgniarkami lub pielęgniarzami. Określono również wymogi kwalifikacyjne dla poszczególnych grup zawodowych specjalistów oraz wymóg co najmniej 2-letniego doświadczenia w pracy w jednym z wymienionych zawodów w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających powołanie na specjalistę do spraw ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Wprowadzenie tych przepisów ma na celu zapewnienie, że specjaliści orzekający o poziomie potrzeby wsparcia posiadają nie tylko odpowiednie wykształcenie, ale także praktyczne doświadczenie w wykonywaniu swojego zawodu.
Projekt rozporządzenia wprowadza jednolity i standaryzowany sposób oceny poziomu wsparcia. Ocena jest przeprowadzana przy użyciu formularza do oceny poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, obejmuje obserwację, wywiad bezpośredni oraz ocenę funkcjonowania. Uwzględnia również informacje z kwestionariusza samooceny trudności związanych z funkcjonowaniem, dostarczone przez osobę, dla której ustalany jest poziom potrzeby wsparcia.
Czynności związane z oceną poziomu wsparcia są wykonywane w miejscu stałego pobytu osoby niepepełnosprawnej, siedzibie wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności lub w miejscu wyznaczonym przez organ orzekający. Decyzję w tej sprawie podejmuje przewodniczący wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, uwzględniając informacje zawarte we wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia oraz w kwestionariuszu samooceny trudności związanych z funkcjonowaniem. Osoba zainteresowana, jej przedstawiciel ustawowy lub osoba upoważniona do reprezentowania osoby niepełnosprawnej otrzymuje powiadomienie o miejscu i terminie przeprowadzenia czynności orzeczniczych, nie później niż 7 dni przed wyznaczonym terminem, z możliwością potwierdzenia odbioru. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się również zawiadomienie telefoniczne, drogą elektroniczną lub za pomocą systemu teleinformatycznego.
Jeśli osoba niepełnosprawna nie stawi się w wyznaczonym miejscu i terminie, jak to określono w zawiadomieniu, wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia pozostanie nierozpatrzony.
Ze względu na możliwość wystąpienia ważnych przyczyn lub zdarzeń losowych, które uniemożliwiają osobie niepełnosprawnej stawiennictwo w wyznaczonym terminie i miejscu, ustawodawca przewidział możliwość wyznaczenia nowego terminu, pod warunkiem zgłoszenia tego faktu w terminie 7 dni od daty wskazanej w zawiadomieniu. Nowy termin przeprowadzenia czynności niezbędnych do ustalenia poziomu potrzeby wsparcia zostaje wyznaczony w przypadku uznanie za usprawiedliwione przyczyny niestawiennictwa podane w zawiadomieniu. W przeciwnym przypadku wojewódzki zespół orzekający wydaje decyzję odmowną w sprawie ustalenia poziomu potrzeby wsparcia, której przysługuje możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie przez wojewódzki zespół.
Poziom potrzeby wsparcia jest ustalany w sposób kolegialny, przy udziale dwuosobowych składów. Przewodniczący wojewódzkiego zespołu orzekającego lub przez niego wyznaczona osoba decyduje o wyznaczeniu specjalisty w danej dziedzinie do uczestnictwa w składzie, który ustala poziom potrzeby wsparcia. W składzie ustalającym poziom potrzeby wsparcia nie mogą się znaleźć specjaliści wykonywujący te same zawody.
Po przeprowadzeniu czynności niezbędnych do ustalenia poziomu potrzeby wsparcia każdy z członków składu jest zobowiązany do sporządzenia pisemnej opinii na podstawie tych czynności. Ustalenie poziomu potrzeby wsparcia odbywa się podczas posiedzenia z udziałem członków składu, w terminie do 7 dni od dnia przeprowadzenia wymaganych czynności. Na posiedzeniu określany jest poziom potrzeby wsparcia przy wykorzystaniu formularza do ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, z uwzględnieniem opinii sporządzonych przez członków składu.
Poziom potrzeby wsparcia jest ustalany w formie wartości punktowych, uwzględniając wartości punktowe dla każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania. To ustalenie zawarte jest w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.
Rozporządzenie, w swoim drugim rozdziale, precyzyjnie określa standardy w zakresie ustalania potrzeby wsparcia i jej poziomu. Standardy te wynikają z utraty lub ograniczenia autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, a dotyczą wykonywania określonych czynności związanych z codziennym funkcjonowaniem. Standardy te uwzględniają wagę tych czynności, wyrażoną w wartościach punktowych, oraz rodzaj wsparcia i częstotliwość wymaganego wsparcia w kontekście umożliwiania niezależnego życia, biorąc pod uwagę wiek osoby niepełnosprawnej. Ponadto, odwołując się do art. 4b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, wskazano odpowiednie standardy.
W rozporządzeniu wymienione i opisane zostały czynności związane z obszarami codziennego funkcjonowania, które uwzględnia się przy ustalaniu potrzeby wsparcia. Do tych czynności należą: zmiana pozycji ciała, poruszanie się w znanym środowisku, poruszanie się w nieznanym środowisku, sięganie, chwytanie i manipulowanie przedmiotami użytkowymi, przemieszczanie się środkami transportu, klasyfikacja docierających bodźców, przekazywanie informacji innym osobom, prowadzenie rozmowy, opanowanie nowych umiejętności praktycznych, koncentracja uwagi na czynnościach, korzystanie z urządzeń i technologii służących do korzystania z informacji i porozumiewania się, mycie i osuszanie całego ciała, mycie i osuszanie rąk i twarzy, pielęgnowanie różnych części ciała, dbanie o zdrowie, korzystanie z toalety, ubieranie się, jedzenie i picie, stosowanie zaleconych środków terapeutycznych, podejmowanie własnych wyborów i decyzji, pozostawanie samemu w domu, nawiązywanie kontaktów, kontrolowanie własnych zachowań i emocji, utrzymywanie relacji z bliskimi, budowanie bliskich związków z innymi osobami, dokonywanie codziennych zakupów, przygotowywanie posiłków, dbanie o dom i ubrania, przeprowadzanie transakcji finansowych, rekreacja i organizacja czasu wolnego, załatwianie spraw urzędowych oraz kierowanie codziennymi zajęciami.
W rozporządzeniu podano również okoliczności, które będą brane pod uwagę przy ocenie zdolności osoby zainteresowanej do samodzielnego wykonywania czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania w odniesieniu do każdej ocenianej czynności. Te okoliczności obejmują zdolność osoby zainteresowanej do świadomego i samodzielnego inicjowania wykonywania czynności, zdolność osoby zainteresowanej do celowego, efektywnego i bezpiecznego wykonywania czynności w odpowiednim czasie, uwzględniając wiek osoby zainteresowanej, zdolność osoby zainteresowanej do kontrolowania wykonywania czynności od początku do końca, konieczność wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, okoliczności związane z niepełnosprawnością osoby zainteresowanej, nadmierną troskę ze strony innych osób, stan zdrowia osoby zainteresowanej.
W ramach oceny zdolności do samodzielnego wykonywania czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania, uwzględniono wszystkie możliwe rodzaje niepełnosprawności: fizyczną, sensoryczną, intelektualną oraz psychiczną. Każdej czynności przypisano wartość punktową, która odpowiada jej wadze dla umożliwienia samodzielnego życia w kontekście wieku osoby niepepełnosprawnej. Dodatkowo, dla każdego rodzaju wymaganego wsparcia przypisano określoną wartość współczynnika. Określono również częstotliwości wymaganego wsparcia, przydzielając im odpowiednie wartości współczynnika.
Rozporządzenie opisuje również algorytm, który służy do określania potrzeby wsparcia w wartościach punktowych dla każdej czynności związanej z obszarami codziennego funkcjonowania. Algorytm ten polega na pomnożeniu trzech parametrów: współczynnika rodzaju wymaganego wsparcia, współczynnika częstotliwości wymaganego wsparcia oraz wagi przypisanej do danej czynności. W przypadku, gdy potrzeba wsparcia wynika z więcej niż jednego rodzaju niepełnosprawności, wybierane są najwyższe wartości współczynników rodzaju wymaganego wsparcia spośród dostępnych rodzajów niepełnosprawności oraz najwyższa wartość współczynnika częstotliwości wymaganego wsparcia spośród dostępnych rodzajów niepełnosprawności. Poziom potrzeby wsparcia, wyrażony w wartościach punktowych, jest zaokrąglany do setnych wartości w górę.
W rozdziale 3 rozporządzenia został ustalony tryb i sposób przeprowadzania kontroli przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Kontrola może być przeprowadzana na kilka sposobów: kompleksowy, problemowy, sprawdzający lub doraźny. Sposób kompleksowy obejmuje ocenę wszystkich działań wojewódzkiego zespołu w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie. Sposób problemowy skupia się na sprawdzeniu realizacji wybranego zadania lub grupy zadań przez podmiot kontrolowany. Sposób sprawdzający ma na celu ocenę wykonania zaleceń wynikających z poprzednich kontroli, podczas gdy sposób doraźny jest wykorzystywany do zbadania konkretnego zagadnienia, wynikającego ze skargi, wniosku, informacji z mediów społecznościowych lub analizy danych z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności.
Kontrola jest przeprowadzana na podstawie upoważnienia wydanego przez organ upoważniony do kontroli. Skład zespołu kontrolującego składa się z dwóch kontrolujących, a program kontroli musi być zatwierdzony przez organ upoważniony do kontroli przed wydaniem upoważnienia.
Kontrolujący dokonują ustaleń stanu faktycznego na podstawie zebranych dowodów w trakcie kontroli. Czynności kontrolne obejmują badanie dokumentów, żądanie udzielenia wyjaśnień w określonym terminie, przyjmowanie wyjaśnień oraz przeprowadzanie oględzin. Dowodami w procesie kontroli są między innymi dokumenty, wyniki oględzin, pisemne wyjaśnienia, zeznania świadków oraz opinie biegłych. Zebrane dowody przechowuje się w taki sposób, który uniemożliwia dostęp do nich bez zgody kontrolujących.
Rozporządzenie, w swoim rozdziale 4, określa tryb i zakres szkolenia specjalistów ds. ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Szkolenie może być przeprowadzane w formie zdalnej lub stacjonarnej. Specjaliści ds. ustalania poziomu potrzeby wsparcia są zobowiązani do ukończenia szkolenia przeprowadzonego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych zgodnie z programem opracowanym na podstawie minimalnych programów, określonych w rozporządzeniu. Minimalne programy szkoleniowe dla członków wojewódzkich zespołów ds. ustalania poziomu potrzeby wsparcia obejmują m.in. zasady, metody i standardy określania poziomu potrzeby wsparcia w kontekście braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, a także kwestie wypełniania formularza do ustalania poziomu potrzeby wsparcia oraz trafność i spójność rozstrzygnięć orzeczniczych. W trakcie szkolenia omawiane będą różne rodzaje niepełnosprawności, ich przyczyny, wpływ na funkcjonowanie osób niepełnosprawnych, a także mechanizmy kompensacyjne, w tym technologie wspomagające, zasady komunikacji z osobami niepełnosprawnymi, uwzględniając rodzaj niepełnosprawności lub schorzenia, a także sposoby przeprowadzania rozmów i wywiadów w celu uzyskania rzetelnych informacji.
Po ukończeniu szkolenia specjaliści ds. ustalania poziomu potrzeby wsparcia otrzymują zaświadczenie uprawniające do przeprowadzania tego rodzaju ustaleń, wydawane przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
W rozporządzeniu dodano przepis przejściowy, który reguluje sytuację prawną dotyczącą członków wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności, którzy zostali powołani przez wojewodę na wniosek przewodniczącego wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności przed datą wejścia w życie tego rozporządzenia. W odniesieniu do tych osób nie obowiązuje wymaganie posiadania określonego doświadczenia zawodowego, jak to przewidziano w rozporządzeniu.
Źródło: RCL