Dostępność wyborów dla osób z różnymi formami niepełnosprawności jest od wielu lat przedmiotem działań Rzecznika Praw Obywatelskich. Pomimo wysiłków organów władzy publicznej na poziomie ustawodawstwa oraz postępujących prac na poziomie samorządu terytorialnego, brak szerokiej dostępności wyborów oraz trudności korzystania z praw wyborczych przez tę grupę pozostaje aktualny i wciąż ma charakter systemowy. Kluczową kwestią jest dostępność lokali wyborczych, której poprawa wymaga dalszych skoordynowanych wysiłków.
Biorąc pod uwagę m. in. wnioski z debaty zorganizowanej w BRPO 29 marca 2023 r., Marcin Wiącek zwraca się do przedstawicieli organów samorządu lokalnego – na których bezpośrednio spoczywa obowiązek organizacji i zapewnienia dostępności lokali wyborczych – o przyjęcie poniższych uwag i rekomendacji oraz możliwie jak najszersze ich udostępnianie.
Podczas kontroli BRPO przed wyborami parlamentarnymi w 2019 r. dokonano oceny dostępności lokali wyborczych w oparciu o wymogi techniczne określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.
Stwierdzono uchybienia w 121 lokalach wyborczych, co stanowiło 78% wszystkich wizytowanych lokali. Niemal w co trzecim (30 %) kontrolowanym lokalu obwodowej komisji wyborczej, w czasie przeprowadzenia kontroli, stwierdzono trzy i więcej uchybień.
Kontrole pozwoliły na zwrócenie uwagi na najczęstsze problemy, w tym:
- • brak oznakowania krawędzi stopni schodów,
- • brak oznakowania przegród szklanych w lokalu,
- • niedostosowane miejsce zapewniające tajność głosowania (niewłaściwa wysokość blatów), brak dodatkowego oświetlenia, niewłaściwa szerokość i głębokość miejsca,
- • zbyt wysokie progi drzwi wejściowych,
- • niewłaściwe rozmieszczenie informacji i obwieszczeń PKW,
- • śliska posadzka (bez właściwości przeciwpoślizgowych).
Uchybienia w zdecydowanej większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, odnosiły się natomiast do samej organizacji lokalu wyborczego: oznakowania przeszkód, czy właściwego przygotowania miejsc zapewniających tajność głosowania. Zlikwidowanie tych uchybień i zapewnienie stanu zgodnego z kryteriami wskazanymi w rozporządzeniu MI może być przeprowadzone dość szybko i nie powinno nastręczać znaczących obciążeń organizacyjnych i technicznych.
RPO zwraca uwagę na możliwość ubiegania się o dofinansowanie działań na rzecz zwiększenia dostępności przestrzeni publicznych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podczas debaty w BRPO Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zapewnił, że zwiększenie dostępności lokali wyborczych mieści się wśród celów funduszu i zachęcił samorządy do aplikowania o środki w ramach programu „Dostępna przestrzeń publiczna”. Termin składania wniosków w ramach tego programu upływa 15 lipca 2023 r.
Wśród dodatkowych działań zwiększających dostępność lokalu wyborczego odnotować można dobre praktyki takiej jak m. in. wyposażanie lokali wyborczych w szkła powiększające do użytku wyborców, czy też przygotowanie i oznaczenie toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami.
RPO zwraca też uwagę na kwestię, której nie reguluje niestety rozporządzenie – z uwagi na ograniczony zakres upoważnienia ustawowego. Chodzi o dostępność bezpośredniego otoczenia lokalu wyborczego. Nierzadko bowiem nawet najlepiej dostosowane lokale są w praktyce trudno dostępne z powodu przeszkód w otoczeniu budynku czy braku dostosowanego miejsca parkingowego.
Obecny stan dostępności lokali wyborczych wciąż wymaga poprawy, a proaktywna postawa, wykraczająca poza ścisłe wymogi techniczne określone w rozporządzeniu, może bardzo skutecznie przyczynić się do realizacji tego celu.
Zgodnie z art. 29 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, osobom z niepełnosprawnościami należy zapewnić „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym”. We wnioskach sformułowanych ostatnio przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami wobec Polski wskazano na konieczność zapewnienia dostępności wszystkich lokali wyborczych i procedur głosowania dla osób niepełnosprawnych.
Rekomendacje te są zbieżne z wielokrotnie przedstawianym stanowiskiem RPO, zgodnie z którym konieczne jest dążenie do stanu, w którym wszystkie lokale obwodowych komisji wyborczych docelowo będą w pełni dostosowanymi do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami.
Źródło: Biuro RPO