System kaucyjny to mechanizm promujący recykling i ponowne wykorzystanie opakowań. W Polsce zacznie on działać od października 2025 roku. Wtedy w sklepach zaczną pojawiać się napoje w opakowaniach objętych systemem, a więc takie, na których znajdzie się wyraźny znak kaucji z jej kwotą.
W niektórych krajach szklana butelka wielokrotnego użytku wraca na rynek kilkanaście razy. To korzyść dla nas i środowiska.
Z systemów kaucyjnych korzysta już 180 mln Europejczyków. To stanowi ponad jedną czwartą populacji naszego kontynentu. Od października dołączą do nich Polki i Polacy.
Na czym polega system kaucyjny?
System kaucyjny to mechanizm, w ramach którego konsumenci przy zakupie towarów w opakowaniach objętych systemem ponoszą dodatkową opłatę (kaucję), która w momencie oddania opakowania w punkcie zbiórki jest im zwracana.
System kaucyjny to mechanizm wspierający recykling i ponowne wykorzystanie opakowań. System tworzyć będą przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach (producenci, importerzy, właściciele marek) oraz sklepy, w których oferowane są produkty w opakowaniach na napoje objęte systemem kaucyjnym. Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem zobowiązani zostaną do umieszczania na tych opakowaniach oznakowania określającego przynależność do systemu i wysokość kaucji.
Kiedy system kaucyjny będzie obowiązywał w Polsce?
System kaucyjny został wprowadzony ustawą z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1852). Podstawą była dyrektywa PE i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa SUP). System kaucyjny zostanie uruchomiony 1 października 2025 r.
Jakie rodzaje opakowań będą objęte systemem kaucyjnym?
Systemem kaucyjnym objęte będą opakowania jednorazowego użytku na napoje z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Jak wygląda oznakowanie opakowań objętych systemem?
Na opakowaniach objętych systemem muszą się znaleźć oznakowania określające przynależność do systemu i wysokość kaucji. Wzór oznakowania dostępny jest na stronie MKiŚ: https://www.gov.pl/web/klimat/oznakowanie-opakowan-w-systemie-kaucyjnym.
Czy podobne rozwiązania funkcjonują w innych państwach?
System kaucyjny funkcjonuje już od wielu lat w różnych państwach świata, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej. W Europie w takich krajach jak: Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia czy Szwecja. Dodatkowo kilka państw UE rozważa wprowadzenie regulacji w tym zakresie. Przyjęte i projektowane rozwiązania w poszczególnych państwach różnią się od siebie między innymi w zakresie obligatoryjności systemu, rodzaju włączonych opakowań czy wysokości kaucji.
Kto poniesie koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego?
Koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego w Polsce pokryją przedsiębiorcy, którzy wprowadzają na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem (np. wytwórcy wprowadzający produkty, importerzy). Konsumenci nie poniosą dodatkowych wydatków, ponieważ kaucja jest im zwracana po oddaniu opakowania. Nieodebrane kaucje będą finansować system, wspierając jego obsługę i utrzymanie.
W jaki sposób system kaucyjny wspiera ochronę środowiska?
Wprowadzenie systemu kaucyjnego przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Dodatkowo wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dot. segregowania odpadów i będzie to kolejny krok w kierunku przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Jakie cele unijne mamy szansę osiągnąć dzięki wprowadzeniu systemu kaucyjnego?
Wprowadzający są obowiązani osiągnąć określone poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu (77% od 2025 r. i 90% od 2029 r.). Dodatkowo, dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będą obowiązani do zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej: od 2025 r. – 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu i od 2030 r. – 30% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.
Dlaczego systemem kaucyjnym objęte zostały opakowania z plastiku, metalu i szkła?
Dotychczasowe badania wskazują, że odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych, puszki metalowe i butelki szklane stanowią jeden z najczęściej zanieczyszczających środowisko rodzajów odpadów.
Dlaczego systemem objęte są opakowania szklane wielokrotnego użycia?
Opakowania szklane wielokrotnego użytku są kluczowym elementem przybliżającym do przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Istnieje zatem potrzeba prowadzenia działań mających na celu popularyzację użycia tego rodzaju opakowania. Najlepszym przykładem zastosowania opakowania wielokrotnego użytku przez producentów jest szklana butelka zwrotna, która może zastąpić około 20 butelek jednorazowego użytku. W Niemczech butelka szklana jest zawracana do obiegu średnio 45 razy, a w Finlandii jest napełniana średnio 33 razy, zanim trafi do recyklingu.
Ile będzie wynosiła wysokość kaucji?
Wysokość kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym została określona w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem kaucja wyniesie 50 groszy na butelki PET i puszki metalowe oraz 1 zł na butelki szklane wielokrotnego użytku.
Kto pobierze ode mnie kaucję?
Kaucja pobierana będzie w momencie zakupu napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym. Za pobranie kaucji będą odpowiedzialne wszystkie punkty handlowe i sprzedające takie produkty.
Gdzie mogę odzyskać kaucję?
Konsumenci odzyskają wpłaconą kaucję przy zwrocie opakowania do punktu zbiórki. Obowiązek zbierania opakowań objętych systemem nałożony jest na sklepy powyżej 200 m2, a małe sklepy poniżej 200 m2 mogą dobrowolnie przystępować do systemu i organizować punkty zbiórki. Do systemu mogą przystępować także inni zbierający.
Czy będę potrzebować paragonu by odzyskać kaucję?
Nie, system kaucyjny będzie bezparagonowy, co oznacza, że konsument będzie mógł zwrócić opakowanie w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu. Punkt zbiórki dokona zwrotu kaucji weryfikując wyłącznie, czy opakowanie objęte jest systemem kaucyjnym.
Czy kaucja będzie opodatkowana VAT?
Podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi nabywający produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Zaproponowane w nowelizacji ustawy rozwiązania w zakresie VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli te same zasady obejmą opakowania wielokrotnego i jednorazowego użytku w ramach systemu kaucyjnego. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.
Co stanie się z nieodebraną kaucją?
Nieodebrana przez konsumentów kaucja trafi do operatora systemu i będzie przeznaczona na finansowanie systemu.
Czy zgnieść butelkę przed zwrotem?
Nie, zwracane w punkcie zbiórki opakowanie powinno być puste i bez oznak uszkodzenia.
Czy mogę w ramach systemu zwrócić opakowanie zakupione przed jego uruchomieniem?
Nie, opakowanie zakupione przed uruchomieniem systemu kaucyjnego nie będzie przyjmowane w punktach zbiórki. Odzyskać kaucję można będzie jedynie za opakowania zawierające oznakowanie przynależności do systemu kaucyjnego.
Co zrobić z opakowaniem, które nie jest objęte systemem?
Opakowania po napojach nieobjętych systemem kaucyjnym wciąż będzie można wyrzucić do odpowiedniego pojemnika na odpady.
Czy dopuszczalne jest aby przy zwrocie opakowania użytkownik końcowy otrzymał kupon/bon upoważniający do odbioru kaucji w kasach sklepowych lub innych wyznaczonych punktach? Jaki powinien być racjonalny okres na fiskalizację takiego kuponu/ bonu?
Zgodnie z art. 8 ust. 7a ustawy przez nieodebraną kaucję rozumie się różnicę między kaucją pobraną a kaucją zwróconą, obliczoną na ostatni dzień danego roku kalendarzowego.
W sytuacji, w której klientowi zapewniony jest zwrot kaucji zarówno bezpośrednio przy zwrocie opakowania albo w innym momencie (np. przez wydrukowanie bonu) to takie rozwiązanie nie jest sprzeczne z ustawą.
Ustawa nie odnosi się wprost do instytucji bonów i nie określa minimalnego ani maksymalnego terminu ważności. W związku ze skierowaniem powyższego zapytania przez operatorów, MKiŚ wskazuje że w ocenie ministerstwa bon powinien być ważny co najmniej miesiąc. Taki termin znajduje uzasadnienie w przepisach dot. rozliczeń pomiędzy jednostką handlową a podmiotem reprezentującym (art. 40i ust. 3).
Źródło: MKiŚ