W piątek Sejm przyjął ustawę o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, zwaną Polskim Aktem o Dostępności. Regulacja, przygotowana przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, przenosi do polskiego prawa dyrektywę o dostępności niektórych produktów i usług, zwaną Europejskim aktem o dostępności (European Accessibility Act, EAA). Dzięki tym przepisom osoby ze szczególnymi potrzebami będą miały łatwiejszy dostęp do najpowszechniejszych produktów i usług, takich jak komputery, telefony, tablety, e-książki, e-handel, usługi informacji cyfrowej w transporcie pasażerskim.
Nowa ustawa będzie kolejnym ważnym aktem prawnym na rzecz dostępności. Dotąd prawne obowiązki zapewnienia dostępności miały przede wszystkim podmioty administracji publicznej. Jest to za sprawą dwóch ustaw z 2019 roku: ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Wraz z kolejną ustawą prawo do dostępności uzyska niezbędny biznesowy wymiar, a tym samym dostępność stanie się standardem również w podmiotach gospodarczych, zarówno publicznych, jak i prywatnych, oraz oferowanych przez nie produktach i usługach.
Projektowana ustawa będzie też elementem realizacji praw podstawowych ustanowionych w najważniejszych aktach polskich i międzynarodowych. Wspiera wdrażanie przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, a na poziomie prawa UE wpisuje się w traktatową zasadę niedyskryminacji oraz w postanowienia Karty Praw Podstawowych.
Podstawowym celem ustawy jest eliminowanie wykluczenia społecznego spowodowanego ograniczonym dostępem do produktów codziennego użytku i najpowszechniejszych usług. Z takim wykluczeniem spotykają się przede wszystkim osoby z niepełnosprawnościami i starsze. Mierzą się z nim też wszystkie inne osoby doświadczające różnorakich trudności w codziennym funkcjonowaniu, które wynikają np. z chorób, czasowej lub sytuacyjnej utraty sprawności.
Dzięki wdrożeniu EAA we wszystkich państwach członkowskich UE przedsiębiorstwa otrzymają spójny i nowoczesny zestawu wymagań dostępności produktów i usług, dzięki którym będą mogły swobodnie i na równych zasadach konkurować na wspólnym rynku, a konsumenci otrzymają szeroką ofertę dostępnych produktów i usług.
– Od strony technicznej, dostępność to zbiór takich cech naszego otoczenia, jego organizacji, a także rozwiązań projektowych i technologicznych, dzięki którym jak najwięcej osób może korzystać z produktów, usług i przestrzeni. Ale dostępność to coś więcej niż projektowanie. Mówiąc o dostępności, myślimy w pierwszej kolejności o równości i prawach osób ze szczególnymi potrzebami. Patrzymy na dostępność jako nieodzowny element nowoczesnego społeczeństwa. Społeczeństwa otwartego, wrażliwego, dbającego o wszystkich swoich członków – mówi sekretarz stanu Jan Szyszko. – Dostępność jest dla wszystkich. Możliwość swobodnego, samodzielnego i niezależnego korzystania z miejsc, przestrzeni, dóbr i usług zapewni nam Polski akt o dostępności – dodał.
Dostępność produktów i usług
Nowe rozwiązania dotyczą ściśle określonych produktów i usług, ocenionych jako podstawowe dla swobodnego i jak najbardziej niezależnego codziennego funkcjonowania w społeczeństwie nas wszystkich, nie tylko osób z niepełnosprawnościami i szczególnymi potrzebami, do których przede wszystkim jest kierowana ustawa.
– Dostępność jest prawem człowieka. Każda osoba, niezależnie od swoich umiejętności czy sprawności, ma prawo do równego i pełnego uczestnictwa w społeczeństwie. Ta ustawa jest kolejnym bardzo dużym krokiem w kierunku zapewnienia tego prawa – mówi wiceminister Monika Sikora.
Obowiązki dostępności mają charakter wymagań funkcjonalnych opartych na koncepcji uniwersalnego projektowania. W ustawie nie znajdziemy zatem technicznych standardów. W dynamicznie rozwijającym się świecie technologii i różnorodnego podejścia do projektowania, tworzenie technicznych wymagań dostępności byłoby rozwiązaniem nieracjonalnym. Szczegółowe standardy będzie można natomiast znaleźć w dobrowolnych normach europejskich, które są przygotowywane dla EAA.
Podmioty gospodarcze będą musiały też zapewniać dostępność swoich stron internetowych i aplikacji mobilnych, dołączać dostępne instrukcje i umowy, komunikować się z klientami różnymi kanałami, tak aby nie wykluczać żadnego z nich ze względu na szczególne potrzeby czy niepełnosprawność.
Ważnym elementem będą również wytyczne dotyczące dostępności informacji i komunikacji – konieczność zapewnienia dostęp do audiowizualnych usług medialnych, usługi cyfrowe w transporcie pasażerskim, tak aby wszyscy mogli swobodnie korzystać z publicznych informacji i usług.
Zapewnienie dostępności tych produktów i usług będzie oznaczało nie tylko możliwość korzystania z nich przez wszystkich bez względu na ewentualne ograniczenia sprawności, ale również wygodę ich użytkowania.
Ustawa – przyjęte rozwiązania, prawa i obowiązki
Ustawa określa wymagania dostępności, które mają zastosowanie do wybranych produktów i usług. Reguluje obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie spełniania tych wymagań oraz system, zasady i tryb sprawowania nadzoru rynku nad prawidłowością stosowania przepisów ustawy.
Od teraz podmioty gospodarcze będą zobowiązane zapewnić dostępność w oferowanych przez nie produktach i usługach; będą to robić na podstawie wspólnych dla państw UE wymagań dostępności.
Ustawa określa także w szczegółowy sposób mechanizmy sprawowania kontroli i nadzoru, rodzaje postępowań, środki administracyjne służące zapewnianiu realizacji przez podmioty gospodarcze swych obowiązków, a także sankcje za ich nieprzestrzeganie.
Każdy będzie mógł stać na straży wypełniania przez podmioty gospodarcze obowiązków dostępności. Ustawa wprowadza bowiem możliwość złożenia zawiadomienia o niespełnianiu przez produkt lub usługę wymagań dostępności.
Nowe prawo
Ustawa określa funkcjonowanie systemu nadzoru rynku nad spełnianiem obowiązków dostępności przez podmioty gospodarcze. Przewiduje okresy przejściowe na dostosowanie niektórych rodzajów produktów i usług do przepisów. Dopuszcza sytuację, że nie każda firma będzie od razu gotowa na sprostanie wszystkim obowiązkom, a wdrożenie dostępności będzie wymagało czasu na zdobycie odpowiedniej wiedzy i narzędzi.
W przypadku, gdy wprowadzane ustawą nowe obowiązki będą zbyt kosztowne lub będą wymagały zbyt dużych zmian technologicznych od podmiotów gospodarczych, będą one mogły ograniczyć wprowadzanie dostępności do tych wymagań, które nie stanowią nieproporcjonalnego obciążenia. Na firmach będzie jednak ciążył obowiązek opisania i udokumentowania przyczyn zastosowania tego wyjątku z ustawy, a organ nadzoru rynku będzie miał prawo ocenić jego zasadność.
Projekt ustawy bierze także pod uwagę specyfikę mikroprzedsiębiorstw i mniejsze zdolności finansowania dostępności. Z tego względu mikroprzedsiębiorstwa świadczące usługi są wyłączone spod regulacji ustawy. Z kolei dla mikroprzedsiębiorstw dokonujących obrotu produktami ograniczono obciążenia administracyjne.
Ustawa będzie obowiązywać od 28 czerwca 2025 r. Od tego momentu podmioty gospodarcze będą musiały spełniać wymagania dostępności w niej określone.
Źródło: PAP MediaRoom