21. Kultura i rekreacja w życiu osób niewidomych

Dla osób niewidomych, kultura i rekreacja stanowią nieodłączny element pełnego i satysfakcjonującego życia. Pomimo ograniczeń wzrokowych, niewidomi mają niezwykłą zdolność do odczuwania, interpretowania i czerpania przyjemności z różnorodnych przeżyć kulturalnych i rekreacyjnych. Wprowadzając niewidomych uczestników w świat aktywności kulturalnych i rekreacyjnych, otwieramy przed nimi drzwi do bogactwa doświadczeń, rozwijamy ich zdolności i wspieramy integrację społeczną.

Rola kultury w życiu osób niewidomych:

Kultura pełni kluczową rolę w życiu każdej osoby, bez względu na jej zdolności wzrokowe. Dla osób niewidomych, kultura staje się kanałem, dzięki któremu mogą poznać świat wokół siebie. Sztuka, muzyka, literatura i inne formy wyrazu artystycznego stwarzają możliwość ekspresji uczuć, refleksji nad życiem i budowania tożsamości. Dla niewidomych uczestników, którzy nie mają dostępu do obrazów w tradycyjny sposób, słowo staje się obrazem, dźwięk staje się kolorem, a dotyk staje się tekstem.
Dlatego właśnie kultura staje się mostem, łączącym niewidomych z różnorodnymi aspektami ludzkiego doświadczenia.
Wprowadzenie do aktywności kulturalnych dla osób niewidomych obejmuje także rozwijanie umiejętności opisowego myślenia i doceniania różnorodnych form artystycznych. Dzięki opisowym lekcjom zwiedzania muzeów, koncertom muzycznym z audiodeskrypcją czy teatralnym przedstawieniom opatrzonym opisem słownym, niewidomi uczestnicy mogą w pełni uczestniczyć w kulturalnych doświadczeniach.

Rola rekreacji w życiu osób niewidomych:

Rekreacja dla osób niewidomych nie tylko zapewnia zdrowy sposób spędzania czasu, ale również wspomaga rozwój umiejętności społecznych, fizycznych i emocjonalnych. Aktywności fizyczne, dostosowane do potrzeb niewidomych, takie jak specjalne gry sportowe, jogging, pływanie czy joga, nie tylko przyczyniają się do utrzymania kondycji fizycznej, ale również budują pewność siebie i integrację społeczną.
Dodatkowo, rekreacyjne zajęcia artystyczne i rękodzielnicze pozwalają niewidomym odkrywać swoje talenty i pasje. Warsztaty muzyczne, taneczne czy plastyczne dostosowane do potrzeb niewidomych uczestników stają się miejscem samorealizacji, gdzie jednostki mogą wyrażać siebie i rozwijać swoje artystyczne zdolności.
W skrócie, wprowadzenie osób niewidomych w świat aktywności kulturalnych i rekreacyjnych nie tylko dostarcza im rozrywki, ale także jest kluczowym elementem budowania ich pełnego i satysfakcjonującego życia. Poprzez stwarzanie dostępu do kultury i rekreacji, otwieramy przed nimi nieograniczone możliwości doświadczania, rozwijania się i integracji społecznej.

Audiodeskrypcja w Polskiej kulturze i jej wpływ na życie osób niewidomych

Audiodeskrypcja to technika przekazu informacji wizualnych za pomocą słów, co pozwala osobom niewidomym i niedowidzącym na pełniejsze doświadczanie sztuki, filmu, teatru, a nawet przestrzeni publicznych. W Polsce audiodeskrypcja jest coraz bardziej popularna, ale wciąż jest wiele do zrobienia, aby stała się powszechnie dostępna.

Historia audiodeskrypcji w Polsce

Pierwsze wzmianki o audiodeskrypcji w Polsce pojawiły się w latach 70. XX wieku. Jednak dopiero w latach 90. zaczęto stosować ją na szerszą skalę. Początkowo audiodeskrypcja była wykorzystywana głównie w teatrach i muzeach. Z czasem zaczęto ją stosować również w kinach, na wystawach, a nawet w telewizji, a obecnie również w trakcie widowisk sportowych.
W roku 1999 w Polsce były tworzone tzw. tyflofilmy. Stosowano w nich stop-klatkę, w związku z czym nigdy nie były one stosowane podczas publicznych pokazów kinowych. Technika audiodeskrypcji umożliwiła by ten sam seans, w tym samym miejscu i czasie mogły oglądać osoby widzące i niewidome.
Audiodeskrypcja może być realizowana na parę sposobów:

  • narracja prezentowana przez lektora lub prowadzącego, dostępna dla wszystkich widzów,
  • osobna ścieżka dźwiękowa, możliwa do wyboru dla zainteresowanych,
  • tekstowy opis materiału wizualnego czytany przez automat.

Proces tworzenia audiodeskrypcji przebiega w odmienny sposób, w zależności od tego czy tworzona jest ona dla muzeum, teatru czy filmu.

Sztuki plastyczne

Audiodeskrypcja do sztuk plastycznych wdrażana jest w postaci plików dźwiękowych. Dołączane są one do przewodników audio. Dzięki nim osoby niewidome mogą zobaczyć dzieła z zakresu np. malarstwa, fotografii, rzeźby oraz instalacje. Opisy tworzone są od ogółu do szczegółu, w sposób ciągły, linearny, tak by osoba niewidoma łatwo mogła połączyć ze sobą kolejne elementy obrazu.

Filmy i programy telewizyjne

Audiodeskrypcja w filmie, programie telewizyjnym, przybiera postać dodatkowej ścieżki dźwiękowej pomiędzy dialogami. Opis nie wypełnia każdej dostępnej przerwy, nie przedstawia motywacji ani zamiarów przedstawionej w filmie postaci, nie charakteryzuje znanych dźwięków. Pozwala w ten sposób niewidomym i słabowidzącym widzom usłyszeć emocje w głosach aktorów, wsłuchać się w dźwiękowe tło obrazu. Opisywane są takie wizualne elementy kompozycji obrazu filmowego jak: inscenizacja, scenografia, gra aktorów, kostiumy, barwy i światło, których osoby niewidome nie są w stanie samodzielnie zobaczyć.

Spektakle teatralne

Audiodeskrypcja w spektaklu teatralnym odczytywana jest na żywo. Sceny opisywane są pomiędzy dialogami aktorów. Podobnie jak w filmie, audiodeskrypcja nie wypełnia każdej dostępnej przerwy, nie przedstawia motywacji ani zamiarów postaci, nie charakteryzuje znanych dźwięków. Pozwala niewidomym i słabowidzącym widzom usłyszeć emocje w głosach aktorów, wsłuchać się w muzykę i efekty dźwiękowe.
Opisywane są takie wizualne elementy jak: inscenizacja, scenografia, gra aktorów, kostiumy, barwy i światło, których osoby niewidome nie są w stanie samodzielnie zobaczyć.

Widowiska sportowe

Audiodeskrypcja do meczów tworzona jest na żywo. Niewidomi kibice poprzez zestaw słuchawkowy słyszą opis tego, co dzieje się na boisku. Audiodeskrypcja meczu różni się od komentarza radiowego szczegółową lokalizacją piłkarzy, dokładną lokalizacją akcji i biorących w niej udział zawodników, wielokrotnie podawaniem wyników w meczach piłki siatkowej oraz czasu niezależnie od rodzaju meczu, opisywaniem tego co dzieje się na trybunach.

Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne wyposażone w specjalne urządzenia, w połączeniu z dedykowaną aplikacją na telefonie, w sposób werbalny wskazują kierunek marszu. Opisywane są elementy krajobrazu, charakterystyka szlaku, ewentualne przeszkody do pokonania. Przekazywana informacja może być wzbogacona o historię miejsca lub informacje przyrodnicze.

Wyzwania w rozwoju audiodeskrypcji

Głównym wyzwaniem w rozwoju audiodeskrypcji w Polsce jest brak finansowania. Na tworzenie i nagrywanie audiodeskrypcji potrzeba pieniędzy, których często brakuje instytucjom kultury.
Kolejnym wyzwaniem jest brak wykwalifikowanych audiodeskryptorów. Audiodeskrypcja to nie tylko odczytywanie tekstu. To sztuka przekazywania informacji wizualnych w sposób obrazowy i zrozumiały dla osoby niewidomej.

Przyszłość audiodeskrypcji w Polsce

Pomimo wyzwań, przyszłość audiodeskrypcji w Polsce wygląda obiecująco. Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z jej znaczenia dla osób niewidomych.
Co możemy zrobić?
Możemy zrobić wiele, aby wspierać rozwój audiodeskrypcji w Polsce:

  • Możemy żądać audiodeskrypcji w kinach, teatrach, muzeach i innych instytucjach kultury.
  • Możemy wspierać organizacje, które zajmują się tworzeniem i nagrywaniem audiodeskrypcji.
  • Możemy edukować społeczeństwo na temat audiodeskrypcji.

Audiodeskrypcja to narzędzie, które otwiera świat osobom niewidomym. Dzięki niej mogą one w pełni uczestniczyć w życiu kulturalnym i społecznym. Wspólnie możemy zrobić wszystko, aby audiodeskrypcja stała się powszechnie dostępna w Polsce.

Sport w życiu osób niewidomych

Sport odgrywa niezwykle ważną rolę w życiu osób niewidomych. Poza oczywistymi korzyściami fizycznymi, takimi jak poprawa kondycji i zdrowia, aktywność sportowa niesie ze sobą szereg innych, równie istotnych wartości.
Przełamywanie barier
Sport dla osób niewidomych to nie tylko sposób na dbanie o kondycję, ale również szansa na przełamywanie barier i stereotypów. Uczestnictwo w zawodach czy treningach pozwala udowodnić sobie i otoczeniu, że niepełnosprawność nie musi być przeszkodą w osiąganiu sukcesów.
Integracja i budowanie społeczności
Sport to doskonała forma integracji osób niewidomych z resztą społeczeństwa. Wspólne treningi i zawody sprzyjają nawiązywaniu przyjaźni i budowaniu poczucia wspólnoty.
Wzrost pewności siebie i samooceny
Pokonywanie wyzwań sportowych i osiąganie sukcesów buduje pewność siebie i poczucie własnej wartości. To niezwykle ważne dla osób niewidomych, które często mierzą się z różnymi wyzwaniami w codziennym życiu.
Kluby sportowe dla osób niewidomych w Polsce
W Polsce istnieje wiele klubów sportowych dostępnych dla osób niewidomych. Oto kilka informacji na ten temat:

  • Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start”: zrzesza kluby sportowe w całej Polsce, oferujące szeroki wachlarz dyscyplin dla osób niewidomych i słabowidzących.
  • Stowarzyszenie Sportu i Turystyki Niewidomych i Słabowidzących „Cross”: organizuje lokalne, krajowe i międzynarodowe zawody w różnych dyscyplinach sportowych.
  • Inne kluby: Oprócz wyżej wymienionych organizacji, istnieje wiele innych klubów sportowych w różnych miastach Polski, które oferują treningi dla osób niewidomych. Informacje o nich można znaleźć na stronach internetowych miast lub województw.

Dyscypliny sportowe dla osób niewidomych
Osoby niewidome mogą rozwijać swoje umiejętności w wielu dyscyplinach sportowych i trzeba przyznać, że dyscyplin tych nadal przybywa. Poniżej w paru słowach omówimy kilka najpopularniejszych dyscyplin.
Brydż sportowy:
Przy grze w brydża niewidomych obowiązują takie same zasady, jak w przypadku widzących graczy. Są tylko drobne różnice techniczne. Rozgrywki trwają po 10 minut, a nie po sześć. Do gry używa się kart brajlowskich. Licytacja niczym się nie różni, natomiast zawodnicy mówią, jaką kartę kładą na stole.
Szachy
Szachy dla niewidomych to odmiana gry w szachy, która została dostosowana do potrzeb osób niewidomych. Rozgrywka różni się od tradycyjnej gry kilkoma elementami:
Szachownica:

  • Wykorzystywana jest specjalna szachownica brajlowska, w której pola mają wywiercone niewielkie otwory. Pozwala to na stabilne umieszczenie pionów, które nie przewracają się przy dotknięciu.
  • Ciemne pola są wypukłe, co ułatwia ich rozpoznanie dotykiem.

Figury:

  • Figury szachowe są umieszczane w otworach na szachownicy.
  • Ciemne figury różnią się od jasnych metalowymi zakończeniami u góry, co ułatwia ich rozróżnienie.

Kręgle klasyczne
Przygotowanie:

  • Zawodnicy mogą korzystać z pomocy asystenta, który pomaga im w ustawieniu się na linii rzutu i orientacji w przestrzeni.
  • Dostępne są specjalne kule do kręgli z wypukłymi oznaczeniami, ułatwiającymi chwyt i rozpoznanie wagi.

Rozgrywka:

  • Gra składa się z 120 rzutów, podzielonych na 4 serie po 30 rzutów.
  • W pierwszych 15 rzutach każdej serii kręgle są ustawiane po każdym rzucie (tzw. „pełne”).
  • W kolejnych 15 rzutach kręgle nie są ustawiane ponownie, a gracz zbiera te, które strącił w poprzednim rzucie (tzw. „zbierane”).

Punktacja:

  • Punktacja jest taka sama jak w tradycyjnych kręglach.
  • Za strącenie wszystkich 10 kręgli w jednym rzucie gracz otrzymuje „strike” (10 punktów + bonus za dwa następne rzuty).
  • Za strącenie wszystkich kręgli w dwóch rzutach gracz otrzymuje „spare” (10 punktów + bonus za jeden następny rzut).

Dodatkowe zasady:

  • Zawodnik może dotykać pola gry rękami przed rzutem, aby zorientować się w jego ukształtowaniu.
  • Asystent nie może podawać informacji o liczbie strąconych kręgli ani o ich ułożeniu na torze.
  • Zawodnik musi samodzielnie oszacować te informacje na podstawie dźwięku uderzenia kuli o kręgle.

Showdown
Showdown to gra sportowa przeznaczona dla osób niewidomych i słabowidzących. Gracze rywalizują ze sobą, odbijając piłeczkę dźwiękową przy pomocy specjalnych paletek. Celem gry jest zdobycie większej liczby punktów od przeciwnika poprzez umieszczenie piłki w jego bramce.
Rozgrywka:

  • Gra toczy się do 11 punktów, z przewagą 2 punktów.
  • Gracze losują strony stołu.
  • Piłka jest podawana do jednego z graczy, który rozpoczyna grę.
  • Gracze naprzemiennie odbijają piłeczkę, starając się umieścić ją w bramce przeciwnika.
  • Punkt zdobywa ten gracz, który:
    ◦ Umieści piłkę w bramce przeciwnika.
    ◦ Zmusi przeciwnika do popełnienia błędu (np. odbicie piłki poza stół, dotknięcie piłki ręką).

Nordic Walking
Nordic walking dla niewidomych to odmiana popularnej aktywności fizycznej, która została dostosowana do potrzeb osób niewidomych. Podstawowe zasady pozostają takie same, jednak technika marszu i sposób poruszania się po trasie różnią się od tradycyjnego nordic walking.
Technika marszu:

  • Niewidomi używają specjalnych uprzęży połączonych linką z przewodnikiem.
  • Przewodnik nadaje tempo marszu i informuje o przeszkodach na trasie.
  • Niewidomy musi nauczyć się synchronizować swoje ruchy z ruchami przewodnika.
  • Kije do nordic walking są wykorzystywane do wyczuwania terenu i zapewnienia równowagi.

Poruszanie się po trasie:

  • Trasa marszu powinna być dobrze znana przewodnikowi i wolna od przeszkód.
  • Przewodnik musi informować o zmianach nawierzchni, nachyleniu terenu i innych potencjalnych zagrożeniach.

Goalball
Goalball, to inaczej piłka dźwiękowa.

  • Drużyna składa się z 3 zawodników: 1 środkowy i 2 bocznych.
  • Zawodnicy mogą być niewidomi lub słabowidzący.
  • Wszyscy gracze noszą okulary zaciemniające, aby zapewnić równe warunki gry.
  • Boisko o wymiarach 18 m x 9 m.
  • Bramka o szerokości 9 m.
  • Piłka dźwiękowa z dzwoneczkami wewnątrz.
  • Gra trwa 2 x 12 minut.
  • Drużyny naprzemiennie rzucają piłką, starając się umieścić ją w bramce przeciwnika.
  • Piłka musi być toczona po podłodze.
  • Drużyna ma 10 sekund na odrzucenie piłki po jej pierwszym kontakcie z zawodnikiem drużyny broniącej.
  • Za przewinienia drużyna może otrzymać rzut karny.

Judo
Jest dyscypliną sportu, w której siła fizyczna odgrywa mniejszą rolę od sprytu, przebiegłości i szybkości.
Walki rozgrywają się na macie w kształcie kwadratu.
Judo jest dyscypliną paraolimpijską dla niewidomych. Różni się od walki w wykonaniu pełnosprawnych zawodników tym, że już przed komendą sędziego rozpoczynającą walkę, zawodnicy są w kontakcie
dotykowym. Zawodnicy walczą przez 5 minut i zdobywają punkty za pomocą chwytów i rzutów, przy czym liczy się również poprawność techniczna, a za trzymanie otrzymują punkty w zależności od czasu przytrzymania przeciwnika. Zdobycie 10 punktów kończy walkę przed czasem.
Kolarstwo tandemowe
Kolarstwo tandemowe to odmiana kolarstwa szosowego przeznaczona dla osób niewidomych. Tandem to rower dwuosobowy, w którym jeden zawodnik (pilot) siedzi z przodu i kieruje, a drugi (niewidomy) siedzi z tyłu i napędza rower.
Zasady:

  • Zawody rozgrywane są na szosie, na dystansach od 40 do 120 km.
  • Tandem prowadzony jest przez pilota, który musi posiadać licencję kolarską.
  • Niewidomy musi ufać pilotowi i ściśle z nim współpracować.

To oczywiście tylko nieliczne dyscypliny, w których swoje pasje mogą realizować osoby niewidome. Oprócz wyżej wymienionych możemy jeszcze wskazać takie dyscypliny jak:

  • Blind football – piłka nożna dla niewidomych,
  • lekkoatletyka,
  • narciarstwo biegowe,
  • strzelectwo laserowe,
  • wioślarstwo,
  • pływanie – i wiele innych.

Gry komputerowe i mobilne dla osób niewidomych
Gry komputerowe i mobilne to nie tylko rozrywka, ale również sposób na relaks, ćwiczenie strategii, logicznego myślenia i refleksu. Osoby niewidome również mogą czerpać radość z gamingu, a coraz więcej twórców gier dba o dostępność swoich tytułów dla tej grupy odbiorców. Dzięki tej formie rozrywki osoby z dysfunkcją wzroku rozwijają swoją wyobraźnię i orientację w przestrzeni.
Rodzaje gier dostępnych dla osób niewidomych:

  • Gry z audioopisem: Narrator opisuje na bieżąco rozgrywkę, co pozwala na śledzenie akcji i podejmowanie decyzji. Przykładem gry z audioopisem jest „A Blind Legend”, przygodówka osadzona w tajemniczej placówce badawczej.
  • Gry z interfejsem brajlowskim: Gracz steruje postacią i poznaje otoczenie za pomocą znaków brajlowskich. Przykładem gry z interfejsem brajlowskim jest „Blind Chess”, czyli szachy dostosowane do potrzeb osób niewidomych.
  • Gry dźwiękowe: Oparte na dźwiękach, które pozwalają na lokalizację obiektów i poruszanie się w wirtualnym świecie. Przykładem gry dźwiękowej jest „Echolocation”, w której gracz wciela się w nietoperza i porusza się za pomocą echolokacji.
  • Gry z uproszczonym interfejsem: Gry z intuicyjnym interfejsem i wyraźnymi dźwiękami, które ułatwiają rozgrywkę osobom niewidomym. Przykładem gry z uproszczonym interfejsem jest „The Walking Dead: Season One”, gra przygodowa oparta na popularnym serialu.

Platformy ułatwiające dostęp do gier:

  • Audiogames.net: Platforma z recenzjami i katalogiem gier audio do pobrania oraz wirtualną społecznością zrzeszającą niewidomych pasjonatów gier.
  • AppleVis: Społeczność osób niewidomych korzystających z urządzeń Apple, w tym z gier mobilnych.

Korzyści płynące z grania dla osób niewidomych:

  • Rozwijanie strategicznego i logicznego myślenia.
  • Ćwiczenie refleksu i koordynacji.
  • Integracja ze społecznością graczy.
  • Poprawa samopoczucia i redukcja stresu.
  • Kształtowanie kreatywności i wyobraźni.

Porozmawiaj z nami