Usługi asystencji osobistej stanowią kluczowe wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami, umożliwiając im bardziej niezależne funkcjonowanie w codziennym życiu. W Polsce koncepcja asystencji osobistej (AOON) jest postrzegana jako niezwykle wartościowe rozwiązanie, które znacząco przyczynia się do poprawy jakości życia beneficjentów. Ta pozytywna ocena podkreśla znaczenie tej usługi w polskim systemie wsparcia społecznego.
Obecnie asystencja osobista w Polsce jest realizowana głównie w ramach tymczasowych, rocznych programów.
Programy te są finansowane ze środków Funduszu Solidarnościowego, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Wdrożenie tych programów odbywa się na szczeblu lokalnym, za pośrednictwem gmin i powiatów.
Kryteria kwalifikacji do obecnych programów zazwyczaj obejmują osoby dorosłe posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, lub orzeczenie traktowane na równi z nimi. Uprawnione są również dzieci w wieku od 2 do 16 lat, które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniami dotyczącymi konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby. Zakres świadczonych usług jest szeroki i obejmuje wsparcie w czynnościach samoobsługowych, higienie osobistej, jedzeniu, ubieraniu się, prowadzeniu gospodarstwa domowego, wypełnianiu ról rodzinnych, przemieszczaniu się poza miejscem zamieszkania oraz komunikowaniu się z otoczeniem. Usługi te są świadczone bezpłatnie dla beneficjentów.
Istotnym ograniczeniem obecnego polskiego systemu jest jego tymczasowy, roczny charakter, co prowadzi do braku ciągłości i często niewystarczającej liczby godzin wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. Ta niestabilność jest główną przyczyną trwających prac legislacyjnych, mających na celu ustanowienie stałych, ustawowych ram dla asystencji osobistej.
Koncepcja asystencji osobistej jest nierozerwalnie związana z Ruchem Niezależnego Życia, który promuje prawo osób z niepełnosprawnościami do autonomicznego życia w swoich społecznościach oraz do sprawowania kontroli nad własnym życiem i otrzymywanymi usługami wsparcia. Podstawowe założenia tej filozofii obejmują samostanowienie, usługi kierowane przez użytkownika oraz deinstytucjonalizację – proces odchodzenia od opieki instytucjonalnej na rzecz życia w społeczności. Konwencja ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami (CRPD), w szczególności Artykuł 19 (Życie niezależne i włączenie w społeczność) oraz Komentarz Ogólny nr 5, stanowią międzynarodowe ramy prawne i etyczne dla tych zasad.
Filozofia Niezależnego Życia, zakorzeniona w Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, zdecydowanie opowiada się za kontrolą użytkownika i niezależnym podejmowaniem decyzji w zakresie asystencji osobistej. Jednakże, analiza informacji dotyczących Polski wskazuje na znaczące wyzwanie praktyczne: asystenci osobiści „nie mogą prawnie wykonywać czynności medycznych, nawet prostych, takich jak podawanie leków, zastrzyków z insuliny, cewnikowanie, karmienie przez PEG/sondę czy zmiana opatrunków”. Jednocześnie zauważa się, że czynności te są „często wykonywane w praktyce, tworząc fikcję prawną i niosąc ryzyko”. To ujawnia głębokie napięcie między aspiracyjnym celem polityki holistycznego niezależnego życia (gdzie jednostka może potrzebować pomocy w takich zadaniach, aby pozostać w domu) a restrykcyjnymi ramami prawnymi i zawodowymi, które uniemożliwiają formalne i bezpieczne świadczenie tych usług przez asystentów. Sztywne ramy prawne, choć być może mające na celu bezpieczeństwo, mimowolnie tworzą „fikcję prawną”, która zmusza osoby i ich asystentów do ryzykownych, nieuregulowanych praktyk, podważając tym samym niezależność i bezpieczeństwo, które polityka ma na celu osiągnąć. Wynika z tego, że prawdziwa realizacja niezależnego życia wymaga nie tylko finansowania i dostępności usług, ale także krytycznej ponownej oceny i reformy zakresów zawodowych oraz definicji prawnych, aby dostosować je do rzeczywistych, kompleksowych potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
A jak zatem wygląda asystencja w innych krajach?
Szwecja: Zdecentralizowany System Oparty na Potrzebach
Szwecja stosuje dwupoziomowy system asystencji osobistej. Försäkringskassan (Szwedzka Agencja Ubezpieczeń Społecznych) odpowiada za świadczenie „zasiłku na asystencję” osobom z poważnymi i trwałymi niepełnosprawnościami, które wymagają intensywnego wsparcia, a konkretnie ponad 20 godzin tygodniowo, na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Osoby potrzebujące mniej niż 20 godzin asystencji tygodniowo mogą ubiegać się o asystencję osobistą za pośrednictwem swojej lokalnej gminy.
Aby zakwalifikować się do zasiłku z Försäkringskassan, wnioskodawcy muszą mieć mniej niż 66 lat w momencie składania wniosku i być ubezpieczeni w Szwecji. Podstawowe potrzeby kwalifikujące do intensywnego wsparcia obejmują pomoc w higienie osobistej, jedzeniu, ubieraniu się, komunikacji, wsparcie w zapobieganiu urazom wynikającym z niepełnosprawności umysłowej lub ciągłe wsparcie z powodu stanu medycznego. Nadrzędną ramą prawną jest Ustawa o wsparciu i usługach dla osób z pewnymi upośledzeniami funkcjonalnymi (LSS), która obejmuje określone grupy: osoby z upośledzeniami umysłowymi, autyzmem, znaczną i trwałą niepełnosprawnością intelektualną wynikającą z uszkodzenia mózgu w wieku dorosłym lub innymi poważnymi i trwałymi niepełnosprawnościami fizycznymi/umysłowymi, które nie są wynikiem normalnego starzenia się.
Szwedzki system charakteryzuje się wyraźnym podziałem odpowiedzialności: Försäkringskassan (agencja krajowa) zajmuje się potrzebami o wysokiej intensywności (ponad 20 godzin tygodniowo), podczas gdy gminy zarządzają wsparciem o niższej intensywności. Ten strukturalny wybór sugeruje świadomą decyzję polityczną. Centralizacja finansowania dla kosztownych przypadków o wysokim zapotrzebowaniu (ponad 20 godzin) ma na celu zapewnienie stabilności finansowej i równego dostępu w całym kraju dla najbardziej potrzebujących, wykorzystując budżet krajowy. Z kolei delegowanie mniej intensywnego wsparcia gminom pozwala na większą elastyczność lokalną, reagowanie na zróżnicowane potrzeby społeczności i potencjalnie bardziej efektywne zarządzanie usługami o niższych kosztach. Ten dwupoziomowy system ma na celu optymalizację alokacji zasobów: zapewnienie solidnego, spójnego finansowania dla krytycznych, szeroko zakrojonych potrzeb na poziomie krajowym, jednocześnie umożliwiając samorządom dostosowanie i zarządzanie bardziej rutynowym lub mniej intensywnym wsparciem zgodnie z konkretnymi kontekstami regionalnymi i dostępnymi zasobami gminnymi. Ta równowaga dąży do stabilności i elastyczności w ramach całego systemu wsparcia społecznego.
Zakres wsparcia gminnego w ramach LSS obejmuje dostosowane mieszkania, asystencję osobistą w codziennych zadaniach (jedzenie, ubieranie się, higiena osobista), asystentów ułatwiających udział w zajęciach rekreacyjnych i wizytach towarzyskich oraz codzienne zajęcia dla osób niezdolnych do pracy. Proces aplikacyjny o zasiłek z Försäkringskassan obejmuje kilka etapów: uzyskanie zaświadczenia od lekarza szczegółowo opisującego niepełnosprawność i jej wpływ, złożenie wniosku online (lub formularza), przesłanie zaświadczenia medycznego oraz udział w spotkaniu (telefonicznym, w domu lub w biurze Försäkringskassan) w celu omówienia rodzaju i zakresu potrzebnej asystencji. Decyzja o zasiłku zazwyczaj zapada po około 4 miesiącach.
Słowenia: Ustrukturyzowane Wsparcie dla Niezależnego Życia
Aby kwalifikować się do asystencji osobistej w Słowenii, osoby muszą spełnić kilka warunków: muszą potrzebować pomocy w czynnościach związanych z niezależnym życiem osobistym i rodzinnym, integracją w środowisku, edukacją i zatrudnieniem. Wnioskodawcy muszą być obywatelami Republiki Słowenii z prawem stałego pobytu lub cudzoziemcami z prawem stałego pobytu w Słowenii. Obowiązuje określony przedział wiekowy: osoby muszą mieć od 18 do 65 lat. Ponadto, muszą mieszkać lub wyrazić chęć zamieszkania w niezależnym lub wspólnym gospodarstwie domowym, poza całodobową opieką instytucjonalną. Ustalony jest minimalny próg wsparcia: osoba musi potrzebować asystencji przez co najmniej 40 godzin tygodniowo. Prawo do asystencji osobistej przysługuje osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, w tym fizycznymi (z powodu choroby, urazu lub wrodzonych schorzeń), ze zmniejszonymi zdolnościami rozumienia, rozpoznawania, podejmowania decyzji i planowania (np. osoby z demencją, osoby z niepełnosprawnością intelektualną) oraz z niepełnosprawnościami behawioralnymi.
Proces aplikacyjny rozpoczyna się od złożenia formularza do lokalnego Departamentu Usług Społecznych. Na podstawie tego wniosku, centrum wyznacza dwuosobową komisję, która przeprowadza ekspertyzę w domu wnioskodawcy, stanowiącą podstawę decyzji o uprawnieniu. Koordynator ds. Ochrony Osób z Niepełnosprawnościami w Departamencie Usług Społecznych wydaje następnie formalną decyzję, określającą liczbę godzin i rodzaje asystencji, do których osoba jest uprawniona.
Po otrzymaniu decyzji, osoba uzyskuje kluczowe prawo do wyboru „dostawcy asystencji osobistej” (instytucji lub stowarzyszenia), za pośrednictwem którego usługi będą organizowane. Dostawca ten następnie pomaga użytkownikowi w znalezieniu odpowiedniego asystenta osobistego. Plan programu pracy, określający sposób realizacji asystencji w domu użytkownika, jest opracowywany we współpracy z dostawcą i przedkładany właściwemu Departamentowi Usług Społecznych. Użytkownicy są zobowiązani do ukończenia Wstępnego Szkolenia z Asystencji Osobistej, wymaganego przez Ustawę o Asystencji Osobistej. Szkolenie to obejmuje znaczenie asystencji osobistej, jej podstawy prawne, komunikację między uczestnikami oraz kodeks etyki, i jest świadczone bezpłatnie przez wybranego dostawcę.
Region Flamandzki, Belgia: Wzmocnienie Pozycji Beneficjentów Poprzez Budżety Osobiste
Flamandzka Agencja ds. Osób z Niepełnosprawnościami (VAPH) jest kluczową agencją rządową, której celem jest promowanie uczestnictwa, integracji i równych szans dla osób z niepełnosprawnościami. Jej ostatecznym celem jest pomoc osobom w prowadzeniu bardziej niezależnego życia. VAPH alokuje budżety osobiste jako główny mechanizm wsparcia. Dla nieletnich przewidziany jest Budżet Asystencji Osobistej (PAB) dla tych, którzy potrzebują wsparcia w domu lub w szkole. Dla dorosłych alokowany jest Budżet Osobisty (PVB) dla osób wymagających intensywnego lub częstego wsparcia związanego z niepełnosprawnością.
Te budżety osobiste to spersonalizowane roczne kwoty, które osoby mogą wykorzystywać z dużą elastycznością do zakupu opieki i wsparcia z różnych źródeł, w tym z własnej sieci, od wolontariuszy, indywidualnych towarzyszy, profesjonalnych opiekunów i dostawców usług licencjonowanych przez VAPH. Ten model bezpośredniego finansowania daje użytkownikom znaczną kontrolę nad ich systemami wsparcia.
Usługi Planowania Wsparcia (DOP) odgrywają kluczową rolę w pomaganiu osobom z niepełnosprawnościami w znalezieniu odpowiedniego wsparcia. Współpracują z osobami, aby zidentyfikować ich potrzeby, życzenia i obawy, a następnie pomagają w opracowaniu realistycznego planu wsparcia, łącząc je z odpowiednimi usługami lub osobami. DOPs działają jako przewodnicy i pośrednicy, a nie jako bezpośredni dostawcy wsparcia.
Kryteria kwalifikacji do usług DOP obejmują: wiek poniżej 65 lat (lub posiadanie niepełnosprawności już uznanej przez VAPH), zamieszkanie we Flandrii lub Regionie Stołecznym Brukseli oraz (podejrzenie) posiadania niepełnosprawności. Co ważne, osoby nie mogą jeszcze posiadać Budżetu Asystencji Osobistej (PAB) ani Budżetu Osobistego (PVB), ani nie mogą obecnie korzystać z centrum wielofunkcyjnego, aby kwalifikować się do usług DOP. Jeżeli w wyniku rozmów z Usługą Planowania Wsparcia okaże się, że osoba potrzebuje bardziej intensywnego i częstego wsparcia, DOP może następnie pomóc jej w złożeniu wniosku o Budżet Osobisty (PVB), pomagając w opracowaniu kompleksowego planu wsparcia dla PVB. Rozmowy z Usługami Planowania Wsparcia są bezpłatne.
Niemcy: Kompleksowe Wsparcie na Rzecz Partycypacji i Zatrudnienia
Organizacje takie jak ASB (Arbeiter-Samariter-Bund) świadczą szeroki zakres indywidualnych usług opiekuńczych dla osób z poważnymi niepełnosprawnościami, z wyraźnym celem umożliwienia im pozostania we własnych domach i prowadzenia samodzielnego życia. Zakres wsparcia świadczonego przez personel ASB jest szeroki, obejmując higienę osobistą, pomoc w pracach domowych, wsparcie w zakupach i załatwianiu spraw, towarzyszenie w urzędach oraz kluczową pomoc w dążeniach edukacyjnych i zawodowych (np. towarzyszenie osobom w drodze do szkoły, na uniwersytet lub do pracy). Ponadto usługi obejmują ułatwianie udziału w działaniach społecznych i kulturalnych, takich jak uczestnictwo w koncertach i wydarzeniach sportowych. Usługi te mogą być świadczone elastycznie, od kilku godzin dziennie do całodobowego wsparcia, w zależności od indywidualnych potrzeb.
Poza ogólną opieką indywidualną, Niemcy zapewniają również specjalistyczną „asystencję w pracy” osobom z poważnymi niepełnosprawnościami w ich zatrudnieniu. Może to obejmować wyspecjalizowane wsparcie, takie jak lektorzy dla osób niewidomych lub niedowidzących, tłumacze języka migowego dla osób niesłyszących oraz asystenci osobiste dla osób z poważnymi niepełnosprawnościami fizycznymi. „Wsparcie integracyjne” to kolejny kluczowy element, pokrywający specyficzne dodatkowe koszty wynikające z niepełnosprawności, takie jak koszty dojazdu, wydatki na tłumaczy, pomoc dla studentów oraz niezbędne pomoce techniczne, takie jak specjalistyczne komputery.
Finansowanie niezbędnej asystencji w pracy jest przede wszystkim obowiązkiem urzędów integracyjnych. Ubezpieczenie pielęgnacyjne, regulowane Jedenastą Księgą Niemieckiego Kodeksu Socjalnego (SGB XI), ma na celu pomoc osobom potrzebującym opieki długoterminowej w prowadzeniu jak najbardziej niezależnego i samodzielnego życia. Ubezpieczenie to zapewnia „zasiłek pielęgnacyjny” (Pflegegeld), którego wysokość zależy od ocenionego poziomu potrzebnej opieki (np. od 347 euro dla poziomu opieki 2 do 990 euro dla poziomu opieki 5 miesięcznie, stan na 2025 r.). Dodatkowa pomoc finansowa, „Entlastungsbeitrag” (wkład odciążający), wynosi 125 euro miesięcznie dla osób otrzymujących opiekę domową (dostępna dla wszystkich poziomów opieki, w tym poziomu 1). Pieniądze te mogą być wykorzystane na codzienne usługi pielęgnacyjne, środki wsparcia opieki i pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a ich zwrot następuje po przedstawieniu faktur. System oferuje również częściowy zwrot kosztów lub dotacje na pomoce techniczne oraz dotację finansową na codzienne potrzeby, takie jak środki dezynfekujące i rękawiczki. Ramy prawne dotyczące praw osób z niepełnosprawnościami i wsparcia w Niemczech są solidne, w tym Ustawa o Równym Traktowaniu (AGG), która zakazuje dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w życiu codziennym i zatrudnieniu. Federalna Ustawa o Uczestnictwie (BTHG) z 2017 r. zreformowała Kodeks Socjalny IX, dostosowując go do Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami (CRPD) w celu promowania samostanowienia i równego uczestnictwa.
Wielka Brytania: Płatności Bezpośrednie i Opieka Kierowana Przez Użytkownika
W Anglii i Walii uprawnienie do wsparcia w zakresie opieki społecznej, w tym asystencji osobistej, jest ustalane na podstawie oceny potrzeb w zakresie opieki społecznej, przeprowadzanej przez lokalną radę. Kamieniem węgielnym brytyjskiego systemu są „Płatności Bezpośrednie”, czyli środki finansowe przekazywane przez lokalną radę bezpośrednio osobom (lub ich rodzinom) w celu samodzielnego organizowania i opłacania opieki i wsparcia. Mechanizm ten ma na celu maksymalizację wyboru i kontroli przez jednostkę nad jej systemami opieki. Ustawa o opiece z 2014 r. stanowi podstawę prawną, zapewniając, że budżety osobiste są wystarczające do zaspokojenia ocenionych potrzeb i zapewniając silne zabezpieczenia prawne w celu zapewnienia sprawiedliwego traktowania osób otrzymujących Płatności Bezpośrednie. Chociaż usługi generalnie nie są bezpłatne, ocena finansowa określa wysokość wkładu własnego osoby.
Zakres wsparcia świadczonego przez asystentów osobistych (PA), pracowników opieki i pracowników wsparcia jest kompleksowy. Obejmuje on zadania związane z opieką domową (np. gotowanie, mycie, ubieranie się, korzystanie z toalety, odbieranie recept), pomoc w domu (np. sprzątanie, ogrodnictwo) oraz szersze wsparcie, takie jak budżetowanie, zarządzanie finansami, pomoc w wizytach lekarskich, tworzenie planów wsparcia, zapewnianie wsparcia emocjonalnego i ułatwianie zaangażowania społecznego. Osoby mają znaczną swobodę wyboru sposobu otrzymywania wsparcia: mogą bezpośrednio zatrudniać własnych asystentów osobistych (stając się w ten sposób pracodawcą z związanymi z tym obowiązkami prawnymi) lub mogą korzystać z agencji opieki. Godną uwagi cechą jest możliwość zatrudnienia osoby znanej jednostce, w tym członków rodziny, pod warunkiem, że lokalna rada uzna to za najlepszy sposób na zaspokojenie potrzeb opiekuńczych.
Poza opieką domową, program dotacji „Access to Work” zapewnia rządowe finansowanie wspierające osoby z niepełnosprawnościami w zatrudnieniu, pokrywając koszty asystentów osobistych, tłumaczy języka migowego, coachów zawodowych lub partnerów podróży do pracy. Dla dzieci i młodzieży wsparcie w edukacji (np. wsparcie w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych (SEN) i plany opieki zdrowotnej i edukacyjnej (EHCP) w Anglii, lub indywidualne plany rozwoju (IDP) w Walii) może obejmować pracowników wsparcia i budżety osobiste, oferując dostosowaną pomoc w placówkach edukacyjnych.
Ameryka Północna (USA i Kanada): Zróżnicowane Podejścia Federalne i Prowincjonalne
W USA Usługi Asystencji Osobistej (PAS) to nie-medyczne usługi mające na celu wspieranie pracowników z „ukierunkowanymi niepełnosprawnościami” w wykonywaniu codziennych czynności życiowych (np. ubieranie się, jedzenie, korzystanie z toalety, pchanie wózka inwalidzkiego, wsiadanie/wysiadanie z pojazdu) w godzinach pracy lub podczas podróży służbowych. Usługi te różnią się od tych, które bezpośrednio pomagają w zadaniach związanych z pracą, takich jak tłumacze języka migowego.
Kwalifikacja do PAS w miejscu pracy wymaga, aby osoba była pracownikiem agencji, potrzebowała PAS z powodu ukierunkowanej niepełnosprawności, była w stanie wykonywać podstawowe funkcje swojej pracy z PAS i rozsądnymi udogodnieniami, a świadczenie PAS nie mogło stanowić „nadmiernego obciążenia” dla agencji. „Ukierunkowana niepełnosprawność” to specyficzny podzbiór schorzeń uznanych przez rząd federalny za stwarzające znaczne bariery w zatrudnieniu.
Poza miejscem pracy, „Usługi Opieki Osobistej Medicaid (PCS)” to opcjonalne świadczenie planu stanowego dostępne w wielu stanach. PCS pomaga osobom starszym, osobom z niepełnosprawnościami oraz osobom z przewlekłymi lub tymczasowymi schorzeniami w czynnościach życia codziennego (ADLs) i instrumentalnych czynnościach życia codziennego (IADLs), takich jak pranie, lekkie prace domowe i przygotowywanie posiłków, umożliwiając im pozostanie w swoich domach i społecznościach. Na przykład, program Home Services Program (HSP) w Illinois zapewnia asystentów osobistych (PA) osobom z poważnymi niepełnosprawnościami poniżej 60 roku życia, umożliwiając im niezależne życie w domu. Użytkownicy w tym programie są odpowiedzialni za wybór, zatrudnianie i nadzorowanie swoich asystentów osobistych.
Kanadyjski system asystencji osobistej jest w dużej mierze zdecentralizowany, a główna odpowiedzialność spoczywa na szczeblu prowincyjnym i terytorialnym. Świadczenia federalne zazwyczaj koncentrują się na wsparciu dochodów lub ulgach podatkowych dla osób z niepełnosprawnościami.
Program Wspierania Osób z Niepełnosprawnościami w Ontario: Ten prowincjonalny program zapewnia pomoc finansową osobom z niepełnosprawnościami, które mają ograniczony dochód i aktywa. Obejmuje on koszty utrzymania (żywność, mieszkanie), oferuje świadczenia zdrowotne (np. leki na receptę, okulary) oraz wsparcie w zatrudnieniu, aby pomóc osobom znaleźć i utrzymać pracę.
Kwalifikacja medyczna wymaga problemu zdrowotnego fizycznego lub psychicznego, który ma trwać rok lub dłużej i znacząco ograniczać zdolność osoby do pracy, dbania o siebie lub wykonywania codziennych czynności.
Program Pomocy Domowej w Quebecu: Program ten zapewnia pomoc finansową w celu obniżenia stawki godzinowej za usługi pomocy domowej oferowane przez przedsiębiorstwa ekonomii społecznej. Usługi obejmują lekkie i ciężkie prace domowe, pranie, przygotowywanie posiłków (z wyłączeniem specjalnych diet) oraz towarzyszenie w zakupach i załatwianiu spraw. Kwalifikacja wymaga ukończenia 18 lat, objęcia planem ubezpieczenia zdrowotnego Quebecu i korzystania z uznanych przedsiębiorstw pomocy domowej. Program oferuje zarówno stałą, jak i zmienną pomoc godzinową, przy czym użytkownik pokrywa wszelką różnicę.
Indywidualne Finansowanie w Kolumbii Brytyjskiej: Ta opcja, zatwierdzona przez Community Living BC (CLBC), pozwala kwalifikującym się osobom zarządzać własnymi usługami wsparcia. Użytkownicy mogą zatrudniać personel bezpośrednio lub współpracować z dostawcą w celu pomocy w zatrudnianiu i rozliczaniu płac. Wysokość indywidualnego finansowania jest ustalana na podstawie potrzeb związanych z niepełnosprawnością, kosztów wsparcia i dostępnego budżetu CLBC. Program Zatrudnienia i Pomocy (BCEA) w Kolumbii Brytyjskiej również zapewnia pomoc finansową osobom, które nie są w stanie w pełni uczestniczyć w rynku pracy.
Analiza międzynarodowych modeli asystencji osobistej ujawnia zróżnicowane podejścia do wspierania osób z niepełnosprawnościami w dążeniu do niezależnego życia. Polska, z jej obecnym systemem opartym na tymczasowych programach, stoi przed wyzwaniem zapewnienia stabilności i kompleksowości usług, co ma zostać rozwiązane poprzez wprowadzenie ustawowej asystencji osobistej. Ta planowana reforma stanowi fundamentalne przesunięcie paradygmatu – od postrzegania asystencji jako tymczasowej pomocy, do uznania jej za prawo i strategiczną inwestycję społeczną.
W porównaniu z innymi krajami, polskie dążenie do ustawowego uregulowania asystencji osobistej jest kluczowe dla zapewnienia ciągłości i zwiększenia liczby godzin wsparcia, co stanowi znaczną poprawę w stosunku do obecnych, ograniczonych programów. Modele szwedzki i słoweński, z ich wyraźnymi kryteriami kwalifikacji i zdefiniowanymi progami godzinowymi, demonstrują ustrukturyzowane podejścia do alokacji zasobów. Szwedzki system, z podziałem odpowiedzialności między Försäkringskassan a gminy, dąży do optymalizacji alokacji zasobów, centralizując finansowanie dla najbardziej intensywnych potrzeb, jednocześnie pozwalając na elastyczność lokalną w przypadku mniej wymagającego wsparcia. Słowenia natomiast, po początkowej ocenie państwowej, przekazuje użytkownikowi znaczną kontrolę nad wyborem dostawcy i asystenta, co jest wzmacniane obowiązkowymi szkoleniami dla beneficjentów.
Region Flamandzki w Belgii, z systemem budżetów osobistych (PAB i PVB) oraz Usługami Planowania Wsparcia (DOP), stosuje podejście „stopniowe”, gdzie DOP służą jako początkowy punkt wejścia do oceny potrzeb, zanim przyznane zostaną bardziej znaczące budżety. Ten model podkreśla znaczenie precyzyjnej diagnozy potrzeb i efektywnego zarządzania zasobami. Niemcy wyróżniają się kompleksowym systemem finansowania, który rozdziela strumienie środków na codzienne potrzeby życiowe (ubezpieczenie pielęgnacyjne) oraz na wsparcie w zatrudnieniu i edukacji (urzędy integracyjne), co prowadzi do bardziej dostosowanego wsparcia, choć wymaga płynnej koordynacji. Niemiecka polityka aktywnie promuje deinstytucjonalizację poprzez finansowe zachęty do opieki domowej.
Wielka Brytania, z systemem Płatności Bezpośrednich, oferuje użytkownikom maksymalną kontrolę nad ich opieką poprzez możliwość bezpośredniego zatrudniania asystentów osobistych. Ten model, choć wzmacniający, nakłada na beneficjentów obowiązki pracodawcy, co podkreśla potrzebę kompleksowego wsparcia administracyjnego. Elastyczność brytyjskiego systemu w kwestii zatrudniania członków rodziny jako asystentów, w przeciwieństwie do Polski, ukazuje dylemat między pragmatyzmem a dążeniem do profesjonalizacji opieki i pełnej niezależności.
Modele północnoamerykańskie (USA i Kanada) charakteryzują się wysokim stopniem decentralizacji. W USA usługi PAS są rozdzielone na wsparcie w miejscu pracy (dla pracowników z „ukierunkowanymi niepełnosprawnościami”) i programy Medicaid oparte na społeczności, co może prowadzić do fragmentaryzacji wsparcia. Kanada, z programami prowincyjnymi, takimi jak ODSP w Ontario czy Indywidualne Finansowanie w Kolumbii Brytyjskiej, wykazuje znaczną zmienność w dostępności i zakresie usług w zależności od regionu, co podkreśla wyzwania związane z brakiem spójności krajowej.
Źródła: bip.duw.pl / niepelnosprawni.gov.pl / mops.uml.lodz.pl / wlaczeniespoleczne.pl / independentliving.org / canada.ca / doi.gov / vaph.be / asb.de / gov.si / germany4ukraine.de / informationsverige.se / brezovir.si / vlaanderen.be / downs-syndrome.org.uk