Międzynarodowy Dzień Białej Laski (ang. International White Cane Day) jest globalnym świętem osób niewidomych i niedowidzących, obchodzonym corocznie 15 października. Chociaż jego początki sięgają amerykańskiej proklamacji z 1964 roku , jako święto międzynarodowe funkcjonuje od 1970 roku, po formalnym ustanowieniu przez Międzynarodową Federację Niewidomych (IFB) w 1969 roku.
Celem tego dnia jest nie tylko podnoszenie świadomości na temat wyzwań, z jakimi mierzą się osoby z niepełnosprawnością wzroku, ale przede wszystkim celebracja ich niezależności, mobilności i prawa do pełnej partycypacji społecznej.
Biała laska pełni rolę trójfilarową:
- Narzędzie Mobilności: Umożliwia samodzielną nawigację w przestrzeni, służąc do wykrywania przeszkód i zmian powierzchni.
- Identyfikator: Stanowi powszechnie rozpoznawalny symbol, który w ruchu drogowym ostrzega pieszych i kierowców o konieczności zachowania szczególnej ostrożności.
- Symbol Prawny: W wielu jurysdykcjach jest prawnie chronionym sygnałem, gwarantującym użytkownikowi pierwszeństwo i ochronę prawną.
Współczesna agenda, promowana przez Światową Unię Niewidomych (World Blind Union), koncentruje się na adwokacji, dostępności i włączeniu społecznym. Analiza historyczna wskazuje na ewolucję celów: Międzynarodowy Dzień Białej Laski przeszedł transformację od wąskiego celu (bezpieczeństwo ruchu drogowego w 1964 roku) do szerokiego celu adwokacyjnego (pełna równość i włączenie społeczne od 1969 roku). Jest to odzwierciedleniem globalnej zmiany paradygmatu w prawach osób z niepełnosprawnościami, od modelu charytatywnego w kierunku modelu praw człowieka, wymagającego aktywnej likwidacji barier i wspierania aktywizacji zawodowej.
Historia białej laski jako symbolu osób niewidomych ma swoje korzenie na początku XX wieku, wynikając z prostej potrzeby bezpieczeństwa w coraz bardziej zmotoryzowanych miastach.
Powszechnie uznawanym „ojcem” białej laski jest James Biggs, angielski fotograf, który w 1921 roku stracił wzrok w nieszczęśliwym wypadku. Biggs, zachęcony do utrzymania aktywności, szybko zdał sobie sprawę, że laska, której używał do nawigacji – o naturalnym kolorze drewna – była niemal niewidoczna dla kierowców i pieszych w miejskim zgiełku. W celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa i zwiększenia widoczności, wpadł na innowacyjny pomysł pomalowania swojej laski na biały kolor. Eksperyment ten okazał się skuteczny, a laska stała się natychmiastowym i skutecznym mechanizmem identyfikacyjnym.
Niezależnie od Bigsa, w Stanach Zjednoczonych, około 1930 roku, George Bonham wpadł na podobny pomysł. Bonham był świadkiem niebezpiecznej sytuacji, w której niewidomy przechodzień próbował przejść przez ulicę, a jego laska zlewała się kolorystycznie z otoczeniem, co czyniło go niewidocznym dla kierowców. Bonham zalecił natychmiastowe pomalowanie laski na biało, co również szybko zyskało uznanie jako środek bezpieczeństwa. To podwójne, niezależne odkrycie podkreśla pilną potrzebę stworzenia powszechnego, łatwo rozpoznawalnego sygnału ostrzegawczego dla osób z dysfunkcją wzroku.
Chociaż biały kolor zapewnił identyfikację, to dopiero standaryzacja techniki użytkowania przemieniła laskę w pełnoprawne, skuteczne narzędzie mobilności. Kluczową postacią w tym procesie był Richard E. Hoover, specjalista ds. rehabilitacji, który w 1944 roku pracował z weteranami II wojny światowej w USA.
Hoover opracował ustandaryzowaną technikę Orientacji i Mobilności (O&M), znaną do dziś jako „Metoda Hoovera”. Polega ona na trzymaniu długiej laski pośrodku ciała i wymachiwaniu nią na boki przed każdym krokiem, co pozwala użytkownikowi na wykrywanie przeszkód, krawężników i zmian terenu z wyprzedzeniem. Standaryzacja tej techniki w kontekście rehabilitacji powojennej sugeruje, że laska została potraktowana jako poważne narzędzie nawigacyjne. Fakt, że tak wysoce funkcjonalny, ustandaryzowany instrument powstał w kontekście wojskowym, umożliwił późniejsze skuteczne lobbowanie na rzecz jego prawnej ochrony.
Biała laska wyróżnia się prostotą i funkcjonalnością, co czyni ją genialnym wynalazkiem. Posiada szereg niezaprzeczalnych zalet: jest stosunkowo niedroga i łatwo dostępna; nie wymaga baterii ani zasilania, co pozwala na jej użycie w każdych warunkach pogodowych; jest poręczna i może być używana intuicyjnie przez wszystkie grupy wiekowe – od dzieci po seniorów.
Ustanowienie Święta: Fazy Globalnego Uznania
Uznanie białej laski jako symbolu na poziomie państwowym i międzynarodowym przebiegało w dwóch wyraźnych fazach, zaczynając od Stanów Zjednoczonych, a następnie obejmując zasięg globalny.
Faza Amerykańska: White Cane Safety Day (1964)
Wczesne lata 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych charakteryzowały się intensywną kampanią prowadzoną przez zorganizowany ruch niewidomych, w tym stanowe organizacje i agencje rehabilitacyjne. Celem było uzyskanie narodowego uznania dla białej laski.
Kampania ta osiągnęła punkt kulminacyjny w 1964 roku. Kongres Stanów Zjednoczonych, w drodze wspólnej uchwały zatwierdzonej 6 października 1964 roku, upoważnił Prezydenta do proklamowania 15 października każdego roku Dniem Bezpieczeństwa Białej Laski (White Cane Safety Day). Tego samego dnia, 15 października 1964 roku, Prezydent Lyndon B. Johnson formalnie ogłosił ten dzień świętem.
Pierwotny cel ustanowienia Dnia Bezpieczeństwa Białej Laski był wyraźnie skoncentrowany na bezpieczeństwie ruchu drogowego: miał on „w pełni uświadomić społeczeństwo o znaczeniu białej laski oraz o potrzebie, by kierowcy zachowywali szczególną ostrożność wobec osób niewidomych, które ją niosą”.
Faza Międzynarodowa: Międzynarodowy Dzień Białej Laski (1969)
Uznanie dnia na poziomie międzynarodowym nastąpiło kilka lat później. W 1969 roku Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Federacji Niewidomych (International Federation of the Blind) podniosło datę 15 października do rangi Międzynarodowego Dnia Białej Laski. Pierwsze oficjalne obchody na skalę międzynarodową odbyły się w 1970 roku.
Ta zmiana rangi oznaczała poszerzenie celów święta, które przekroczyły pierwotny amerykański akcent na bezpieczeństwo drogowe. Stało się ono platformą dla globalnej adwokacji, koncentrującej się na niezależności, eliminacji dyskryminacji oraz zapewnieniu pełnej dostępności infrastrukturalnej i informacyjnej.
W kontekście krajowym, Międzynarodowy Dzień Białej Laski został oficjalnie włączony do kalendarza obchodów w Polsce stosunkowo późno, bo w 1993 roku.
Obchody na Kontynentach: Różnorodność Działań na Rzecz Inkluzji
Obchody Międzynarodowego Dnia Białej Laski na całym świecie przyjmują różne formy, od demonstracji politycznych i marszów po praktyczne szkolenia i edukacyjne eventy skierowane do społeczeństwa.
Europa: Od Aktywizacji do Intersekcjonalności
W Europie obchody często łączą aktywizację zawodową i społeczną z naciskiem na technologię i rehabilitację.
Polska: Od 1993 roku polskie obchody skupiają się na praktycznym wymiarze niezależności. Centra Aktywizacji Osób Niepełnosprawnych, takie jak to przy KUL, organizują wydarzenia edukacyjne i angażujące. Programy obejmują wystawy książek z dotykowymi ilustracjami, prezentacje pomocy tyflorehabilitacyjnych, pokazy najnowszej techniki i oprogramowania dla osób niewidomych oraz błyskawiczne kursy Braille’a. Kluczowym elementem są praktyczne testy, takie jak tory przeszkód do pokonania z białą laską, mające na celu symulowanie wyzwań mobilnościowych oraz zachęcanie do samodzielności (np. samodzielne przygotowanie posiłków z zasłoniętymi oczami). W ramach obchodów Miasto Lublin podkreśla również zaangażowanie w likwidację barier technicznych i komunikacyjnych oraz wsparcie w dofinansowaniach ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Belgia: Obchody w Belgii wykazały się silnym elementem adwokacji intersekcjonalnej. W Brukseli, z okazji Dnia Białej Laski, bezimienny plac został nazwany imieniem założycielek lokalnego stowarzyszenia Brailleliga – Élisy Michiels i Lambertine Bonjean. Decyzja ta była odpowiedzią na potrzebę zwiększenia widoczności kobiet w przestrzeni publicznej, jednocześnie honorując kluczowy wkład tych dwóch niewidomych wolontariuszek w rozwój wsparcia i autonomii osób niewidomych w kraju. To doskonały przykład, jak święto to służy nie tylko celom bezpośrednio związanym ze wzrokiem, ale także szerszym celom społecznym, takim jak uznanie historycznego wkładu kobiet w ruch społeczny.
Austria: Austriacka Federacja Niewidomych i Niedowidzących, będąca członkiem Europejskiej Unii Niewidomych (EBU), organizuje różnorodne działania i kampanie w celu promowania współpracy i świadomości społecznej.
Ameryka Północna: Publiczny Aktywizm i Konkursy Umiejętności
W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie obchody często skupiają się na demonstracji niezależności i egzekwowaniu Prawa Białej Laski. Wysokiej rangi wydarzenia, takie jak marsz przez Most Golden Gate w San Francisco , służą jako potężne narzędzia medialne i polityczne, manifestując obecność i niezależność osób niewidomych w kluczowych węzłach infrastrukturalnych. Marsze te podkreślają, że zorganizowane grupy osób niewidomych domagają się pełnej dostępności.
Ponadto, organizacje takie jak Braille Institute promują rozwój umiejętności mobilnościowych poprzez konkursy dla młodzieży, takie jak 'Cane Quest’. Są to pełne wyzwań i zabawy zawody w orientacji i mobilności dla uczniów klas 3–12, które używają białej laski, zamieniając trening O&M w motywujące ćwiczenie promujące pewność siebie i autonomię. W USA Dzień Białej Laski jest także okazją do corocznych proklamacji gubernatorskich, podkreślających odpowiedzialność widzącego społeczeństwa za bezpieczeństwo pieszego.
Azja, Afryka i Australia: Rosnąca Adopcja
Uznanie Dnia Białej Laski rozprzestrzeniło się na wszystkie kontynenty.
Australia: W Australii obchody formalnie rozpoczęły się w latach 70. XX wieku. Queensland było pierwszym stanem, który zainaugurował Dzień Białej Laski w 1978 roku, a wkrótce dołączyła Wiktoria w 1979 roku.
Afryka Południowa: W Afryce Południowej uniwersytety odgrywają kluczową rolę w promowaniu inkluzji. Na przykład Nelson Mandela University organizuje coroczne White Cane Awareness Walk wraz z edukacyjnymi pogadankami na temat niepełnosprawności wzroku i doświadczeń mobilnościowych, promując włączenie i dostępność w środowisku akademickim.
Indie: W Indiach Dzień Białej Laski jest szeroko obchodzony. Rządowe agencje i instytuty narodowe, takie jak Departament ds. Osób Niepełnosprawnych (DEPwD), odgrywają kluczową rolę w organizowaniu ogólnokrajowych kampanii, które mają na celu podnoszenie świadomości, promowanie dostępności i zachęcanie do szacunku dla osób używających białych lasek.
Biała Laska w XXI Wieku: Technologie i Przyszłość Dostępności
Międzynarodowy Dzień Białej Laski, obchodzony 15 października, stanowi kluczowy punkt odniesienia w globalnym ruchu na rzecz praw osób z niepełnosprawnością wzroku. Historia tego dnia, od prostego aktu pomalowania laski na biało przez Jamesa Biggsa w 1921 roku, przez standaryzację techniczną Metodą Hoovera w 1944 roku , aż po oficjalne uznanie w USA (1964) i na świecie (1969) , jest żywym świadectwem walki o niezależność.
Dziś święto to jest wykorzystywane na wszystkich kontynentach do promowania szerokiego wachlarza działań – od zaostrzenia egzekwowania prawa drogowego w Ameryce Północnej , przez aktywizację zawodową i likwidację barier w Europie (Polska) , po kampanie społeczne na rzecz szacunku w Azji.
Ostatecznie, biała laska, w swojej prostocie i funkcjonalności, pozostaje najsilniejszym i prawnie najbardziej chronionym symbolem. Jej obecność w przestrzeni publicznej jest nie tylko sygnałem identyfikacyjnym, ale globalnym wezwaniem do pełnej partycypacji, z uwzględnieniem równości dostępu i pełnej autonomii. W dniu 15 października organizacje na całym świecie wspólnie lobbują za tym, aby symbol ten faktycznie reprezentował świat bez architektonicznych, informacyjnych i społecznych barier.
Źródła informacji: Kul.pl / Lublin.eu / Presidency.ucsb.edu / Apchor.pl / Brailleworks.com / Governor.nc.gov / Acb.org