07. Znaczenie orientacji przestrzennej w życiu osób niewidomych

Orientacja przestrzenna jest kluczowym aspektem życia niewidomych. Pomagając osobom niewidomym w rozwijaniu umiejętności orientacji przestrzennej, wolontariusze mogą znacząco poprawić jakość ich życia i niezależność. W tym rozdziale przedstawimy techniki i wskazówki dotyczące pracy nad orientacją przestrzenną w kontekście współpracy z osobami niewidomymi.

Jak utrata wzroku wpływa na orientację przestrzenną?

Wzrok jest jednym z najważniejszych zmysłów, pozwalającym nam na rozumienie otaczającego świata. Jednak, gdy tracimy ten zmysł wpływa to znacząco na naszą zdolność do orientacji przestrzennej. Utrata wzroku może być wynikiem różnych czynników takich jak starzenie się, choroby oczu lub urazy, a jej wpływ na życie codzienne osób niewidomych jest znaczący.
Brak wzroku prowadzi do utraty głównego źródła informacji o otaczającym nas świecie. To oznacza, że osoby niewidome muszą polegać na swoich pozostałych zmysłach takich jak słuch, węch, dotyk, aby zrozumieć swoje otoczenie. Wpływa to na ich zdolność do orientacji przestrzennej w kilku kluczowych aspektach

• Zrozumienie otoczenia – brak wzroku oznacza, że osoby niewidome muszą nauczyć się zrozumieć otoczenie w inny sposób. Wykorzystują dźwięki np. odbijające się echo, aby określić czy są w zamkniętym pomieszczeniu czy na otwartej przestrzeni. Dodatkowo korzystają z innych zmysłów, aby określić strukturę nawierzchni i lokalizować przeszkody wokół siebie.
• Nawigacja – Poruszanie to wyzwanie. Osoby niewidome polegają na swojej pamięci przestrzennej i zdolności wykorzystywania dźwięków i dotyku, aby poruszać się w otoczeniu. Pamiętanie trasy, nawigacja po nieznanym terenie, a także korzystanie z różnych technik jak korzystanie z białej laski czy pomocy psa przewodnika jest niezbędne.
• Bezpieczeństwo – w przypadku utraty wzroku bezpieczeństwo staje się priorytetem. Osoby niewidome muszą uważać na niebezpieczne obszary takie jak schody, pojazdy na ulicy, czy inne niespodziewane zmiany w otoczeniu takie jak: roboty drogowe, hulajnogi, rowery i pozostałych uczestników ruchu.
• Orientacja na podstawie obiektów w otoczeniu – orientując się w przestrzeni, osoby niewidome korzystają z echolokacji, czyli echa odbijającego się od różnych budynków i przeszkód w celu określenia swojego położenia.

Techniki poruszania się z wykorzystaniem białej laski

• Skanowanie terenu – osoba niewidoma powinna skanować teren przed sobą, unosząc i opuszczając białą laskę uderzając nią lekko o podłoże, aby wykrywać przeszkody przed sobą, uzyskiwać informację o wysokościach na jakich się znajdują, a także wykrywać różnice między poziomami takie jak krawężniki schody itp.
• Odpowiedni krok – osoba niewidoma podczas poruszania się powinna utrzymywać równomierny krok, a białą laskę powinna trzymać przed sobą w lekko pochylonej pozycji.
• Technika ruchu obustronnego – jest to technika, w której osoba niewidoma przesuwa laskę z boku na bok wzdłuż ciała, co umożliwia wykrywanie przeszkód po obu stronach. Można to robić na różne sposoby w zależności od indywidualnych preferencji.
• Technika lustra lub litery T – w tej technice osoba niewidoma trzyma laskę pionowo przed sobą i obraca ją w lewo i w prawo zgodnie z ruchem przypominającym literę T.
• Chodzenie po schodach – osoba niewidoma musi nauczyć się specjalnych technik do pokonywania schodów. Podczas wchodzenia po schodach laskę należy trzymać w pionie przed sobą, wychylając jej górną część lekko do przodu, co pozwala na to, że laska swobodnie przesuwa się po kolejnych stopniach sygnalizując równocześnie koniec schodów. Pozwala również na zbadanie wysokości i szerokości każdego pokonywanego stopnia. Analogicznie sytuacja wygląda przy schodzeniu ze schodów.
• Biała laska jako narzędzie wspomagające echolokacje – Poza funkcją rozpoznawania terenu biała laska daje możliwość określenia odległości od przeszkód dzięki odbijającemu się od nich echu powstającemu podczas uderzania laską o podłoże.
• Technika łukowa – polega ona na poruszaniu białą laską od lewej do prawej przed sobą przy jednoczesnym stosowaniu kroku naprzemiennego, czyli ruch laską w prawo lewa noga do przodu i odwrotnie. To najczęściej stosowana i najbezpieczniejsza technika wykorzystywana podczas samodzielnego poruszania się.
• Technika Diagonalna – – W tej technice osoba niewidoma trzyma laskę na skos przed sobą przesuwając ją w jednym kierunku w dół i przód tworząc linię diagonalną. Pozwala to na równoczesne wykrywanie przeszkód zarówno przed osobą jak i po bokach. Technika Diagonalna może być szczególnie przydatna na obszarach o dużym natężeniu ruchu lub w ciasnych przestrzeniach.
• Schody ruchome, pochylnie, wchodzenie i schodzenie – osoba niewidoma zbliżając się do schodów ruchomych musi zidentyfikować ich obecność w czym może być pomocny wydawany przez nie dźwięk lub wskazanie ich przez inne osoby. Zanim wejdzie na schody powinna wyciągnąć laskę przed siebie i wykryć ich krawędź, orientując się jednocześnie czy są to schody w dół czy w górę. Gdy osoba niewidoma pewnie wejdzie już na schody laskę należy trzymać w dłoni przed sobą w celu zidentyfikowania ich końca. Ruchome pochylnie – osoba niewidoma zbliżając się do ruchomej pochylni powinna wykryć jej obecność i poczekać aż będzie pewna, że jest aktywna. Następnie należy wyciągnąć laskę w kierunku pochylni, zidentyfikować jej początek i rozpocząć bezpieczne wchodzenie na nią. Podczas poruszania się pochylnią osoba niewidoma używa białej laski do wykrywania jej krawędzi i kontrolowania swojej równowagi.

Wskazówki dotyczące wyboru i konserwacji białej laski

Biała laska jest niezwykle ważnym narzędziem dla osób niewidomych lub niedowidzących w ich codziennym życiu. Jest to przedmiot, który umożliwia im niezależne poruszanie się zapewniając wsparcie i informacje o otoczeniu.
Wybór odpowiedniej białej laski jest kluczowy dla komfortu i skuteczności jej użytkowania. Oto kilka czynników, które należy wziąć pod uwagę podczas zakupu i używania:

• Długość – biała laska powinna być dostosowana do wzrostu osoby niewidomej. Długość laski jest kluczowa aby uniknąć zbyt niskiego lub zawysokiego trzymania, co mogłoby prowadzić do bólu pleców lub niewłaściwego wsparcia.
• Materiał – białe laski mogą być wykonane z różnych materiałów takich jak aluminium, włókno węglowe, stal nierdzewna, czy drewno. Wybór zależy od osobistych preferencji. W zależności od materiału laska może charakteryzować się odpowiednią wytrzymałością, wagą i elastycznością.
• Rękojeść – Rękojeść laski powinna być wygodna i ergonomiczna zapewniając wygodny chwyt. Dla niektórych osób odpowiednia będzie tradycyjna rękojeść podczas gdy inne mogą preferować bardziej zaawansowane modele z dodatkowymi uchwytami.
• Dodatkowe funkcje – Niektóre białe laski posiadają dodatkowe funkcje takie jak możliwość złożenia, co umożliwia ich przechowywanie, mechanizm wydawania dźwięków ostrzegawczych oraz ostrzeżenia habtyczne tj. wibracje przed zbliżającymi się przeszkodami.
• Białe laski podział ze względu na zastosowanie i potrzeby – Białe laski możemy podzielić na orientacyjne, sygnalizacyjne i podpórcze. Laski sygnalizacyjne mają za zadanie zakomunikować otoczeniu, że osoba z niej korzystająca cierpi na dysfunkcję wzroku i może wymagać pomocy i szczególnej uwagi.
  Laska podpórcza – Poza pomocą w orientacji przestrzennej ma za zadanie wesprzeć osobę niewidomą, która posiada dodatkowo problemy ruchowe. Często stosowana jest przez osoby starsze.
  Laska orientacyjna jak sama nazwa wskazuje to narzędzie, które pomaga osobom niewidomym w orientacji w otoczeniu.

Konserwacja białej laski

Aby biała laska pozostała w dobrej kondycji i służyła przez wiele lat należy o nią dbać. Oto kilka wskazówek dotyczących konserwacji:

• Regularne czyszczenie – białą laskę należy regularnie czyścić aby pozbyć się brudu i pyłu. Warto to robić za pomocą wilgotnej ściereczki lub gąbki.
• Sprawdzenie stabilności – białą laskę należy okresowo sprawdzać pod kontem luzów i uszkodzeń. Należy upewnić się, że wszystkie elementy są odpowiednio umocowane.
• Zabezpieczanie zakończenia – zakończenie laski (główka) jest narażone na zużycie w skuteknarażenia na tarcia o podłoże i warunki atmosferyczne. Warto okresowo sprawdzać jego stan i wymienić aby zapewnić odpowiednią przyczepność i zdolność do przekazywania sygnałów z podłoża.

Prawidłowe trzymanie i korzystanie z białej laski

Równie istotne jak wybór odpowiedniej laski jest prawidłowe trzymanie i wykorzystywanie jej w codziennym życiu. Oto kilka wskazówek:

• Trzymanie – chwytając laskę złóż dłoń wokół rękojeści. Palec wskazujący powinien wskazywać dół a reszta palców powinna obejmować rękojeść od spodu to zapewni bezpieczny chwyt.
• Kroki – przy chodzeniu z białą laską prowadź ją delikatnie z boku na przód, sprawdzając czy nie ma przeszkód. Laska powinna dotykać podłoża przed tobą.
• Nawigacja – ucz się korzystać z białej laski podczas chodzenia po różnych rodzajach terenów. Ćwicz skręcanie, unikanie przeszkód i rozpoznawanie zmian w powierzchni podłoża.

Poruszanie się osoby niewidomej z przewodnikiem

Osoby niewidome często polegają na pomocy innych. Osoba, która pomaga osobie niewidomej w poruszaniu się nazywana jest potocznie przewodnikiem. Technika poruszania się z przewodnikiem jest kluczowym aspektem niezależności i mobilności osoby niewidomej. Oto jak wygląda ta ważna umiejętność i jak przewodnicy w prawidłowy sposób powinni pomagać w poruszaniu się osobom niewidomym.
Przewodnik to osoba, która asystuje osobie z dysfunkcją wzroku w nawigowaniu i poruszaniu się w różnych miejscach. Przewodnik ma za zadanie zapewnić bezpieczeństwo i wygodę osobie niewidomej, pomagając jej unikać przeszkód, utrzymywać właściwą ścieżkę ruchu i dostarczać informacji o otoczeniu. Przewodnik może być towarzyszem w różnych sytuacjach takich jak chodzenie po ulicy, wizyty w sklepach, korzystanie z komunikacji publicznej czy uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych.
Technika prowadzenia
Technika prowadzenia osoby niewidomej opiera się na kilku kluczowych zasadach:

• Porozumienie wzajemne, ustalenie zasad – osoba niewidoma i jej przewodnik nawiązują wzajemne porozumienie co do zasad komunikacji i nawigacji. Zrozumienie i zaakceptowanie ról i oczekiwań jest niezwykle istotne.
• Sposób prowadzenia osoby niewidomej – osoba niewidoma zazwyczaj trzyma przewodnika tuż powyżej łokcia lub za ramię podążając pół kroku za przewodnikiem. To pozwala osobie niewidomej wyczuwać ruchy przewodnika i ostrzega ją przed ewentualnymi przeszkodami. Dodatkowo osoba niewidoma może trzymać w wolnej dłoni białą laskę, po to, by kontrolować przestrzeń przed sobą i sygnalizować otoczeniu konieczność zachowania szczególnej uwagi.
• Opis otoczenia – przewodnik dostarcza osobie niewidomej informacje o otoczeniu. To może obejmować opis architektury, informacje o ludziach wokół, znakach i sklepach.
• Unikanie przeszkód – przewodnik pomaga unikać przeszkód na drodze włączając w to schody, schody ruchome, przeszkody na chodniku i inne niebezpieczeństwa.
• Ulice i skrzyżowania – w przypadku przekraczania ulicy przewodnik pomaga osobie niewidomej w przejściu przez jezdnię sygnalizując bezpieczny moment i kierunek.

Pomoc przy przechodzeniu przez bramki w sklepach, metrze, na lotniskach i innych miejscach

Komunikacja i instrukcje.
Przewodnik powinien poinformować osobę niewidomą o zbliżaniu się do bramki lub innej przeszkody oraz omówić plan działania przed przekroczeniem bariery. Przykładem może być „mamy przed sobą bramkę, będziemy ją teraz przekraczać. Podążaj tuż za mną”.
Asystowanie przy przekraczaniu bramki
Przewodnik może stać z osobą niewidomą na początku bramki pomagając jej w wejściu. Osoba niewidoma powinna się trzymać za ramię lub łokieć przewodnika, aby zachować równowagę i pewność.
Przytrzymywanie bramki
W przypadku bramek, które trzeba otwierać przewodnik może pomóc w otwarciu lub utrzymaniu bramki otwartej, pozwalając osobie niewidomej na przejście. Powinien to robić ostrożnie aby nie zaszkodzić innym osobom.
Informacje zwrotne
Przewodnik powinien dostarczyć informacji zwrotnej osobie niewidomej informując ją kiedy bezpiecznie przeszli przez bramkę i co jest przed nimi po drugiej stronie np.: „Jesteśmy po drugiej stronie bramki. Proszę idźmy prosto”.
Kontrola ruchu
Przewodnik powinien pomagać w utrzymaniu kierunku ruchu, aby uniknąć zderzeń z innymi ludźmi, lub przeszkodami po drugiej stronie bramki.
Prośba o pomoc w razie konieczności
W przypadku bardziej skomplikowanych przejść takich jak w metrze, czy na lotnisku przewodnik może poprosić o pomoc obsługę lub inne osoby, aby upewnić się, że osoba niewidoma bezpiecznie przekroczy barierę.
Cierpliwość i wsparcie emocjonalne
Przechodzenie przez bramki i inne przeszkody może być stresujące dla osoby niewidomej. Przewodnik powinien wykazać się cierpliwością i dostarczać wsparcia emocjonalnego, aby pomóc osobie niewidomej poczuć się pewnie i komfortowo.

Bezpieczne przechodzenie przez drzwi

Otwieranie drzwi
Przewodnik powinien otworzyć drzwi i zatrzymać się, aby umożliwić osobie niewidomej przejście. Nie powinien przy tym trzymać drzwi zbyt długo ani zbyt krótko.
Kierunek ruchu
Przewodnik może subtelnie wskazać kierunek, w którym osoba niewidoma powinna iść. Może to być wskazanie ręką lub wyraźne słowne komunikaty takie jak: „Proszę iść prosto.”, lub „Teraz możesz przejść przez drzwi”.
Uważność na tempo
Przewodnik powinien dostosować swoje tempo do tempa osoby niewidomej, aby uniknąć pośpiechu lub zbyt wolnego ruchu. Osoba niewidoma może potrzebować więcej czasu na zrozumienie i przestrzenne ocenienie otoczenia.
Przechodzenie przez drzwi obrotowe
Przewodnik może pomóc w obracaniu drzwiami prowadząc do otwarcia odpowiedniej części drzwi. W przypadku drzwi obrotowych typu „three – wing”, czyli wieloskrzydłowych, przewodnik może pomóc osobie niewidomej przy przejściu przez jedno z nich. Przewodnik może wskazać kierunek, w którym osoba niewidoma powinna iść, aby uniknąć kolizji z kolejnymi skrzydłami drzwi obrotowych. Należy zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć przypadkowego zablokowania się drzwi, lub potknięcia się osoby niewidomej.