Muzeum Pamięci Sybiru to miejsce wyjątkowe, zarówno pod względem tematyki, jak i znaczenia dla polskiej tożsamości historycznej. Zlokalizowane w Białymstoku, jest jedyną w Polsce placówką muzealną, która koncentruje się na dokumentowaniu i upamiętnianiu losów Polaków zesłanych na Syberię i do Kazachstanu. Obszernie przybliża historię Sybiraków – osób, które na przestrzeni kilku wieków zmuszone były opuścić ojczystą ziemię w wyniku carskich represji i brutalnych działań sowieckiego aparatu państwowego.
Idea stworzenia muzeum poświęconego Sybirakom sięga jeszcze okresu międzywojennego, gdy pierwsze środowiska społeczne i historyczne podejmowały próby ocalenia pamięci o zsyłkach. Białystok, jako miasto, które po agresji sowieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku zostało włączone w skład Związku Radzieckiego, doświadczył na własnej skórze brutalnych represji. Co piąty mieszkaniec miasta, w wyniku masowych deportacji przeprowadzonych przez sowietów w latach 1940–1941, trafił na Syberię lub do Kazachstanu. To właśnie te wydarzenia stały się źródłem silnej potrzeby stworzenia instytucji pamięci o tragicznych losach zesłańców.
Białystok stał się miejscem, gdzie wspomnienie o represjach przetrwało, nawet gdy temat Sybiraków był politycznie niewygodny w okresie PRL. Dopiero na początku lat 90., gdy Polska odzyskała suwerenność, powrócono do idei stworzenia placówki, która z szacunkiem i odpowiedzialnością przedstawi historię Sybiraków. Dzięki działalności białostockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz utworzeniu Sekcji Dziejów Dawnych Ziem Północno-Wschodnich, zaczęto podejmować próby dokumentacji zsyłek oraz szeroko zakrojone badania nad losem deportowanych Polaków.
W 1998 roku przy Kościele Ducha Świętego w Białymstoku powstała pierwsza izba pamięci, poświęcona ofiarom zsyłek. To właśnie ta inicjatywa, chociaż skromna, była ważnym krokiem w procesie tworzenia muzeum, które miało na celu nie tylko dokumentowanie losów Sybiraków, ale także edukację kolejnych pokoleń Polaków o ich historii.
W 2010 roku władze miejskie Białegostoku przekazały dwuhektarowy teren, który miał stać się przyszłą siedzibą Muzeum Pamięci Sybiru. Zlokalizowany na terenie dawnego kompleksu magazynów wojskowych, teren ten idealnie wpisywał się w narrację historyczną, symbolizując długą drogę, którą musieli przebyć zesłańcy. W 2012 roku opracowano dokumentację projektową, a w 2014 roku rozstrzygnięto konkurs na przygotowanie scenariusza wystawy stałej – zadanie to powierzone zostało belgijskiej firmie TEMPORA S.A., która zdobyła uznanie za swoją wizję przestrzeni oddającej ducha historii Sybiraków.
Prace nad Muzeum ruszyły pełną parą, a z końcem 2016 roku zakończono pierwszy etap budowy, który obejmował przygotowanie infrastruktury terenu i głównych instalacji. Oficjalne otwarcie samodzielnego Muzeum Pamięci Sybiru miało miejsce 1 stycznia 2017 roku, a pierwszym jego dyrektorem został profesor dr hab. Wojciech Śleszyński.
Kolejnym etapem było zrealizowanie wystawy stałej, która miała opowiadać historię zesłań w sposób nowoczesny i przystępny. Firma Deko-Bau Sp. z o.o., wyłoniona w drodze konkursu w 2019 roku, zajęła się przygotowaniem scenografii i aranżacji przestrzennej. 9 grudnia 2019 roku nastąpiło oficjalne przekazanie kluczy do nowej siedziby Muzeum dyrektorowi przez Prezydenta Białegostoku Tadeusza Truskolaskiego, co symbolizowało zakończenie kolejnego etapu w realizacji projektu.
Pełną realizacja wystawy stałej i zakup wyposażenia zakończono 30 kwietnia 2021 roku, a oficjalne otwarcie nastąpiło 17 września 2021 roku, w 82. rocznicę napaści Związku Radzieckiego na Polskę. W uroczystościach wzięły udział najwyższe władze państwowe, m.in. Prezydenci RP Andrzej Duda i Bronisław Komorowski oraz premier Mateusz Morawiecki.
Dostępność w Muzeum
Muzeum Pamięci Sybiru, dbając o dostępność dla wszystkich odwiedzających, opracowało rozwiązania umożliwiające pełny odbiór ekspozycji również osobom niewidomym i niedowidzącym. Muzeum oferuje audioprzewodniki z audiodeskrypcją oraz specjalne makiety 3D, które można dotknąć i poznać poprzez zmysł dotyku. Zwiedzający mogą także skorzystać z oprowadzania z przewodnikiem posługującym się audiodeskrypcją, co pozwala na zrozumienie przestrzeni i historii, nawet bez możliwości widzenia.
Co więcej, Muzeum jest w pełni przystosowane do przyjęcia osób z psami przewodnikami oraz psami asystującymi, co dodatkowo zwiększa dostępność obiektu dla osób niewidomych. Pracownicy Muzeum są przeszkoleni w zakresie ewakuacji oraz pomocy osobom z niepełnosprawnościami w sytuacjach zagrożenia.
Kontakt
Muzeum Pamięci Sybiru
ul. Węglowa 1
15-121 Białystok
www.sybir.bialystok.pl